نگاهي به...

11ارديبهشت.«درد بی پايان مجروحان شيميايی جنگ با عراق»:350 حمله شيميايي، 1800تن گاز خردل، 600تن گاز سارين و ۴۰۰ تن گاز صابن ، حداقل يک ميليون نفر مصدوم شيميايی... نيکی محجوب.بی بی سی با گذشت دو دهه از جنگ ايران و عراق هنوز مصدومان شيميايی حملات عراق نيازمند درمان هستند "شيميايی ئه! شيميايی ئه!" اين واژه‌ای است که بارها در خلال جنگ هشت ساله ايران و عراق شنيده شد. براساس آمار رسمي، عراق در طول اين جنگ بيش از ۳۵۰ بار ايران را مورد حمله شيميايی قرار داد. ۲۹ آوريل (دهم ارديبهشت) به عنوان روز جهانی مصدومان شيميايی نامگذاری شده است. نخستين بار در جنگ جهانی اول از اين بمب‌های شيميايی استفاده شد و در اثر آن حدود يک ميليون و ۵۰۰ هزار انسان مصدوم و ۱۲۰ هزار نفر کشته شدند. گفته می شود که در جنگ ويتنام، سپس در جنگ ايتاليا و فرانسه با مراکش و در جنگ مصر عليه يمن و در شوروی سابق عليه افغانستان نيز از سلاح‌های شيميايی استفاده شد. پس از جنگ جهانی اول پروتکل ۱۹۲۵ ژنو منعقد و بر ممنوعيت استفاده از گازهای سمی و خفه کننده در جنگ‌ها تاکيد شد. هر چند در خلال سالهای مختلف در برخی از جنگ‌ها اين ممنوعيت نقض شد. براساس آمار جهاني، استفاده از سلاح‌های شيميايی تاکنون بيش از ۵۰۰ هزار کشته و دو ميليون مصدوم بر جای گذاشته است. مصدومان شيميايی ايرانحمله به مناطق غير نظامی ايران از اوايل جنگ هشت ساله اين کشور با عراق آغاز شد. بر اساس گزارش های سازمان ملل در ۲۳ دی ماه سال ۱۳۵۹ منطقه کرد نشين هلاله و نی حرز در ۵۰ کيلومتری غرب ايلام مورد حمله شيمايی قرار گرفت. در سال ۶۱ نير ساوجی در مريوان، موسيان، تنگاب در شمال غرب، گردنه باير در کردستان مورد اصابت بمب اعصاب، گاز نيتروژن و موستار قرار گرفت. يک سال بعد در سال ۱۳۶۲ اين حملات وسيع تر شد و در مجموع ۴۵ مورد حمله شيميايی در مناطق کرد نشين ثبت شد. سپس در سال ۶۶ سردشت و حلبچه با سلاح شيميايی مورد حمله قرار گرفتند و اين حملات در ميدان‌های جنگ نيز ادامه داشت و تعداد زيادی از سربازان نيز در برخی از ميادين جنگی به انواع اين سلاح های شيميايی آلوده شدند. دکتر شهريار خاطري، مدير روابط بين الملل انجمن حمايت از قربانيان سلاح شيميايی پيشتر گفته بود که براساس آمار يکی از بازرسان سازمان ملل در طول هشت سال جنگ، ۱۸۰۰ تن گاز خردل، ۶۰۰ تن گاز سارين و ۴۰۰ تن گاز صابن و مقادير قابل توجهی ترکيب‌های شيميايی ديگر حداقل يک ميليون نفر را در ايران دچار مصدوميت کرده است. مصدومان شيميايی نيازمند درمان و داروهای مختلفی هستند، برخی از اين داروها توليد داخل ايران است اما برخی از مصدومان همچنان ترجيح مي‌دهند از مشابه‌های خارجی استفاده کنند، هزينه اين داروها بسيار گران است و در بسياری موارد مصدومان بايد از داروی داخلی استفاده کنند. اما نکته‌ای که برخی از اين مصدومان شيميايی به آن انتقاد دارند، نوع حمايت و پوشش بيمه‌ای آنها است. آمارها در خصوص مصدومان شيميايی که تحت پوشش حمايتی نيستند متناقض است، برخی آمارها حاکی است که ۲۰ هزار نفر مصدوم تحت پوشش بيمه نيستند در حاليکه اين افراد در آمارهای ديگر حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر تخمين زده مي‌شود. يکی از سربازان که در تحت تاثير بمب ميکروبی قرار گرفته از خاطراه اش در منطقه مجنون می گويد: در هنگام دويدن اين مواد با پوست پايم تماس پيدا کرد و مچ پايم تا مدتها چرک داشت. در همين حال بمب ميکروبی حامل اسهال خونی باعث شد که سربازارن دچار بيماری شوند و روزی حدود ۲۷ قرص مصرف کنند و شرايط بسيار نامساعدی داشتند. يکی ديگر از سربازان که در اواسط دهه ۶۰ در منطقه غرب حضور داشته به بی بی سی فارسی گفت که تنها به اين دليل به ميدان جنگ رفت که "برايش حس فيلم های تخيلی" را داشت اما در عالم واقعيت موضوع شکل ديگری گرفت. او در يکی از ميدان‌ها شيميايی شد و همچنان با مشکل ريه و تاولهای پوستی دست و پنجه نرم مي‌کند. او که مشکلی برای تامين هزينه ندارد مي‌گويد: "بسياری از مصدومان شيميايی هستند که برای درمان به خارج منتقل مي‌شوند، اما آنجا هم کاری از پيش نمي‌رود، بيشتر موش‌های آزمايشگاهی هستند تا درصد تاثير اين موارد بر بدن را برای پزشکان و محققان مشخص کنند. درد اين مصدومان قابل تصور نيست، در بسياری موارد ديد چشم کمتر و کمتر مي‌شود و خارش و مشکلات پوستی هميشه همراه است." يکی ديگر از مجروحان شيميايی جنگ ايران و عراق که در يکی از عمليات‌ها گاز خردل استنشاق کرده و در حال حاضر با سرفه های طولانی مدت زندگی را می گذراند، از تجربه متفاوتش می گويد. او از انفجارهايی مشابه حمله شيميايی مي‌گويد که "سربازان سريع ماسک بر صورت مي‌گذاشتند، اما اين انفجارها امکان تنفس را از درون ماسک مي‌گرفت در نتيجه سربازان ماسک را بر می داشتند و لحظه ای بعد گاز خردل منتشر می شد و سوزش و تاول و انتقال به بهداری پشت خط به دنبال آن می آمد." با گذشت بيش از ۲۰ سال از پايان جنگ ايران و عراق، مصدومان شيميايی ايران با مشکلات مختلفی روبرو هستند. دولت ايران تلاش‌هايی برای بستری و يا ارائه داروهای مورد نياز اين مجروحان انجام داده، اما به گفته غلام دلشاد، جانباز ۷۰ درصدی و عضو هيات مديره انجمن دفاع از قربانيان سلاح شيميايی استان فارس، "بودجه بنياد شهيد برای رسيدگی به جانبازان مناسب است، اما جانبازان شيميايی زير ۲۵ درصد از آن بی بهره هستند." صالح عزيز پور، رئيس انجمن حمايت از مصدومان شيميايی سردشت معتقد است که بنياد شهيد مکانيزم پيچيده‌ای برای ارائه درصد جانبازی دارد و همين نيز کار را برای مصدومان سخت کرده است. يکی ديگر از اقداماتی که دولت ايران انجام داد، پيگيری پرونده فرانسيس فان آن‌رات، تاجر هلندی بود که به اتهام تامين مواد مورد استفاده در ساخت سلاح شيميايی برای دولت صدام حسين به تحمل ۱۷ سال زندان محکوم شد. در اين دادگاه مصدومان شيميايی جنگ ايران و عراق حضور داشتند. بر اساس اسناد موجود، محکوميت اين تاجر هلندی اولين سند قضايی بين المللی است که ثابت مي‌کند عراق در جنگ عليه ايران از مواد شيميايی استفاده کرده است. اما بحث پرداخت غرامت به مصدومان ايرانی همچنان در پرده ای از ابهام است. بعضی از صاحبنظران معتقدند بحث حمله شيميايی به ايران و پرداخت غرامت يا پاسخگويی دولت عراق در اين مورد تحت تأثير مسائل سياسی قرار گرفته است.