قرنِ نوزدهم، یکی از پربارترینِ اعصار تاریخِ بشری
در بحث گذشته
به مجمع ملی فرانسه، ژیروندن‌ها و ژاکوبن‌ها، مفهوم چپ و راست left and right، و فراز و فرود «روبسپیر» و «سن ژوست» اشاره شد.
...
در یازده بخش گذشته (که در یوتیوب و سایت خودم موجود است) به موضوعات زیر پرداخته‌ام:
رمانتیسم، و ـ
در این قسمت، به مهمترین وقایع اتفاقیه در قرن نوزدهم اشاره می‌کنم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
در قرن نوزدهم آفریقا غارت شد
یکی از پربارترین اعصار در تاریخ بشری که ما هنوز بدرستی دستاوردهای آن را درنیافته و از لحاظ فلسفی، سیاسی و... از آن فراتر نرفته‌ایم بین سال‌های ۱۸۰۱ تا ۱۹۰۰ میلادی یعنی قرن نوزدهم است.
در این سده، فاتحه امپراتوری‌های عثمانی، اسپانیا، پرتغال، همچنین مغول و روم مقدس خوانده شد و بریتانیا پس از جنگ‌های ناپلئونی، در حالیکه یک چهارم از جمعیت کل جهان را در اختیار داشت تبدیل به بزرگ‌ترین ابرقدرت قرن شد. تملک سریع مستعمرات جدید در سطح جهان توسط اروپا کلید خورد و آفریقا به معنی واقعی کلمه غارت شد.
...
در قرن نوزدهم الکتریسیته و فولاد و نفت، آلمان و ژاپن و ایالات متحده را زیر و زبَر کرد. روسیه و چین را آشوب‌های اجتماعی وسیع دربرگرفت و با شورش بردگان در هائیتی و اتفاقات بعدی، از میزان برده‌داری در جهان (به شکل کلاسیک آن) کاسته شد.
انقلاب صنعتی در بسیاری از کشورهای اروپایی به ویژه آلمان شتاب گرفت و تا پایان این سده با ساخت کارخانجات و راه‌آهن در همه جای اروپا رو به گسترش نهاد.
نظریهٔ تکامل داروین و نظرات اگوست کنت فیلسوف فرانسوی که تا حدودی از انقلاب صنعتی تأثیر گرفته بودند، باعث قدرت‌گیری نوعی عقل‌گرایی(پوزیتیویسم) که شاخصهٔ ادبی آن طبیعتگرایی(ناتورالیسم) می‌باشد گردید.
...
پوزیتیویسم با مسامحه «اثبات‌گرایی»، هر گونه فلسفه علم بر اساس این دیدگاه است که در علوم طبیعی و اجتماعی، داده‌های برگرفته شده از «تجربه حسّی» و تلقی منطقی و ریاضی از آن، تنها منبع معرفت‌های معتبر است. شایان ذکر است که بخشِ غیرِتجربی (پیشینیِ) دانشِ بشر (اصولِ منطق) هم، که از تجربه محض حاصل نمی‌شوند، شایسته تأمل است.
...
ناتورالیسم یا طبیعتگرایی، مکتبی در ادبیات و هنر است که تقلید دقیق از طبیعت را توصیه می‌کند و معتقد است که باید طبیعت را حتی الامکان مطابق با واقع توصیف و مجسم کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
شماری از وقایع مهم قرن نوزدهم
در سال ۱۸۰۱ پارلمان ایرلند رأی به اتحاد با انگلستان داد و در نتیجه پادشاهی متحد بریتانیا به وجود آمد.
در سال ۱۸۰۳ ایالات متحده گسترش خود به سوی شمال قارهٔ آمریکا را با خرید ایالت لوییزیانا آغاز کرد که با ظلم و جور زیاد علیه بومیان و پراکنده‌سازی آنان همراه بود. این گسترش با ساخت راه‌آهن‌هایی در سراسر قاره و جذب مهاجران جدید افزایش یافت.
سال ۱۸۱۴ نروژ از کنترل سوئد خارج شد و استقلال خود را اعلام نمود. هر چند این کشور مجبور به ادامهٔ یک اتحاد خصوصی با سوئد شد ولی قانون اساسی آزاد خود را حفظ کرد و بعدها استقلال خود را به دست آورد.
...
در آغاز سدهٔ ۱۹ با کشمکش بین فرانسه و انگلیس و متحدانشان بر سر کنترل اروپا و جهان روبرو می‌شویم. جنگ‌هایی که در پایان آنها، ناپلئون در واترلو شکست می‌خورَد (سال ۱۸۱۵) و کشورهای اروپایی، برای بررسی نتایج جنگ و تعیین سرنوشت اروپا، کنگره‌ای در وین تشکیل می‌دهند.
در کنگره وین نمایندگان اتریش، پروس، روسیه، انگلیس، پرتغال و سوئد و...، خلع و تبعید ناپلئون بناپارت را در دستور کار گذاشتند. همچنین
- فرانسه به مرزهای سابق خود در ۱۷۹۲ محدود شد.
- خاندان‌های سلطنتی کشورهای اروپایی مجدداً به تاج و تخت بازگشتند،
- بلژیک ضمیمه هلند گردید.
- بی طرفی سوئیس رسماً اعلام شد.
- قسمت اعظم مستعمرات خارجی نصیب انگلستان گشت و تغییرات وسیع دیگری در نقشهٔ جغرافیایی قاره اروپا پدید آمد.
...
در همین سال (۱۸۱۵) گرینلند(به زبان دانمارکی: گرونلند) از کنترل نروژ خارج شد و زیر نظر دانمارک قرار گرفت و یونان پس از چندین سال جنگ با امپراتوری عثمانی، در سال ۱۸۲۱ استقلال خود را اعلام کرد. صاحب اختیار مصر هم دیگر امپراتوری عثمانی نبود. مستعمره‌های اسپانیا و پرتغال نیز شروع به انقلاب و اعلام استقلال نمودند.
در سال ۱۸۲۲ امپراتوری برزیل استقلال خود از پرتغال را اعلام نمود اما قدرت‌های اروپایی به ویژه بریتانیا به بهانه‌های مختلف در امور داخلی برزیل دخالت می‌کردند. سال ۱۸۳۵ تکزاس از مکزیک جدا گشت و ده سال بعد پس از کش و قوسهای زیاد به ایالات متحده ضمیمه شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
متروی زیرزمینی لندن افتتاح گشت
در بریتانیا راه‌آهن در کل کشور گسترش یافت و پیشرفت‌های مهم در مهندسی حاصل شد. متروی زیرزمینی لندن افتتاح گشت و لامپ‌های الکتریکی پر نور در خیابان‌های این شهر نصب شدند.
...
در سال ۱۸۴۸ دگرگونی‌های زیادی با تأثیرگیری از انقلاب فرانسه در اروپا اتفاق افتاد.
همین سال در کالیفرنیا طلا کشف شد و با این کشف، افراد زیادی برای یافتن طلا و نقره به آنجا سرازیر شدند. میلیون‌ها نفر از مردم به معادن و شهرهای مناطق غربی آمریکا هجوم آوردند و این امر باعث توسعهٔ مناطق غربی در آن زمان شد.
این گسترش به تدریج کشور را مجبور به مقابله با مسألهٔ برده‌داری در ایالت‌های غربی کرد زیرا این مشکل باعث به هم خوردن تعادل بین «ایالت‌های آزاد» و «ایالت‌های برده‌دار» می‌شد.
...
در قرن نوزدهم امپراتوری روسیه گسترش خود به سوی آسیای مرکزی را آغاز کرد و مجبور به مقابله با بریتانیا و... شد. روسیه تزاری از یک سو و فرانسه، انگلیس، پادشاهی ساردینیا و امپراتوری عثمانی از سوی دیگر درگیر شدند. (ساردنی جزیره‌ای است در غرب ایتالیا و دریای مدیترانه)
...
بهار سال ۱۸۵۴ میلادی، در پی حمله امپراتوری روسیه به سرزمین‌های عثمانی، فرانسه و انگلستان به روسیه اعلان جنگ دادند و جنگ کریمه آغاز شد و موجب کشتار فراوانی گردید
بریتانیایی‌ها از حملهٔ روس‌ها به هندوستان هم بیم داشتند و با روسیه درگیر شدند.
از سال ۱۸۶۱ در ایالات متحده که آبراهام لینکلن بر سر کار بود، جنگ داخلی شدت گرفت. در همین زمان، بکارگیری نیروی بخار در کنار انقلابِ صنعتیِ رو به رشد، گسترش زیادی در کارخانجات صنعتی ایجاد کرد.
...
سال ۱۸۶۱ جمهوری ایتالیا تشکیل شد و استان‌های ایتالیایی آن شبه جزیره با هم کنار آمده، اتحاد پیشه کردند.
از سال ۱۸۶۴ تا ۱۸۷۰ چهار مستعمرهٔ پیشین اروپایی با نام‌های پاراگوئه، برزیل، آرژانتین و اروگوئه وارد خونین‌ترین جنگ تاریخ آمریکای لاتین شدند.
...
در قرن نوزدهم کمتر جایی در جهان وجود داشت که به شکلی اعم از استعمار، امپریالیسم یا جنگ، تحت تأثیر غرب قرار نگرفته باشد. قدرت‌های اروپایی در همه جا نفوذ کردند. بین دول اروپایی و چین هم چندین جنگ در گرفت که از این میان جنگ اول و دوم تریاک و جنگ چین و فرانسه را می‌توان نام برد. در این دوره ژاپن نیز که دروازه‌های خود را به سوی تجارت با غرب باز کرده بود وارد دوران صنعتی‌سازی شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
رُم به ایتالیا ضمیمه شد و پاپ حکم ارتداد داد
سال ۱۸۶۷ در آن بخش از قارهٔ آمریکا که هنوز در دست بریتانیا بود دگرگونی پیش آمد و باعث به وجود آمدن حکومتی در کانادا شد.
...
شهر رم تا سال ۱۸۷۰ تحت کنترل پاپ بود اما در این سال ارتش ایتالیا به استان واتیکان وارد شد و رم به ایتالیا ضمیمه گشت.
البته پاپ از امضای پیمان سر باز زد و به یک دژ پناه برد و از آنجا طی حکمی فتوا داد هرگونه مشارکت کاتولیک‌های ایتالیایی در زندگی سیاسی معادل ارتداد است اما تیغ پاپ کند شده بود و سیر حوادث که سالیان دراز ادامه داشت به روند متحدسازی ایتالیا انجامید.
...
سال ۱۸۷۱ امپراتوری آلمان با اتحاد پروس و کنفدراسیون آلمان شمالی با عنوان «رایش دوم» بر سر زبانها افتاد.
پروس به یکی از ایالت‌های امپراتوری آلمان تبدیل شده بود و صدراعظم وقت «اتو فون بیسمارک» Otto von Bismarck برای ایجاد آلمان متحد، تسخیر چند کشور کوچک آلمانی زبان همسایه فرانسه را در دستور کار گذاشت.
وی با اتریش دست به یکی کرد و دانمارک را شکست داد، سپس سروقت خود اتریش رفت و دست آن کشور را از آلمان کوتاه نمود.
بیسمارک با دوز و کلک، «ناپلئون سوم» برادرزاده ناپلئون بناپارت معروف را هم به جنگ کشید. بگذریم که حکومت فرانسه خودش هم برای گریز از مشکلات داخلی، طالب جنگ خارجی بود.
القصه، امپراطور فرانسه پس از شکستهای پی در پی توسط ارتش بیسمارک دستگیر و زندانی شد و پادشاه پروس به عنوان آخرین توهین به فرانسوی‌ها در کاخ ورسای به عنوان امپراتور آلمان سوگند خورد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
شورش مشت زنان، واقعه مهمی در عصر خودش بود
سال ۱۸۷۸ در پیامد شکست امپراتوری عثمانی کشورهای رومانی، صربستان و مونتنگرو مستقل شدند. بلغارستان نیز پادشاهی خودمختار به دست آورد.
...
آفریقا که در ابتدای سدهٔ نوزدهم تقریباً به طور کامل از استعمار اروپاییان جان سالم به در برده بود، در پایان قرن نوزدهم تمام و کمال تحت تسلط آنها در آمد و به معنی واقعی کلمه غارت شد. هجوم به سمت آفریقا از دهه۱۸۸۰ شروع شده بود.
سال ۱۸۹۰ در کشتار ووندد نی The massacre of Wounded Knee علیه بومیان آمریکا، تعداد زیادی سرخ‌پوست کشته شدند.
این کشتار آخرین ستیز مسلحانه بزرگ میان قبیله سو لاکوتا و ایالات متحده آمریکا بود.
...
شورش مشت‌زنان در چین علیه سلطه بیگانگان در سال ۱۸۹۸ شتاب گرفت و توسط ائتلاف هشت کشور (روسیه، فرانسه، اتریش مجارستان، ایتالیا، بلژیک، پرتغال، آمریکا و ژاپن) متوقف شد.
شورش مشت زنان، واقعه مهمی در عصر خودش بود.
...
در همین سال (۱۸۹۸) آمریکا، در پایان جنگ با اسپانیا کنترل کشورهای کوبا، پورتوریکو و فیلیپین را به دست آورد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
«توفان و تلاطم» آلمانی Sturm und Drang
قرن نوزدهم هنر را نیز تحت تاثیر قرار داد.در نقاشی، رئالیسم و رمانتیسمی که در ابتدای سدهٔ ۱۹ وجود داشت سر از امپرسیونیسم (دریافتگری) و نودریافتگری (نئوامپرسیونیسم) درآورد و در نیمه دوم سده نوزدهم گروه بزرگی از نگارگران آزاداندیش و نوآور فرانسه به آن روآوردند.
شماری از نقاشان مشهور قرن نوزدهم عبارت‌اند از:
پل سزان Paul Cézanne
ویلیام بلیک William Blake
یوگن دلاکروییکس Eugène Delacroix
کاسپار دیوید فردریش Caspar David Friedrich
تئودور گریکالت Théodore Géricault
ونسان ون گوک Vincent van Gogh
ژان آگوست دومینیک اینگرس Jean Auguste Dominique Ingres
ادوار مانه Édouard Manet
کامیل پیسارو Camille Pissarro
...
سدهٔ نوزدهم برای موسیقی هم پر بار بود. فرم سوناتا (ساخته موسیقایی که معمولا برای ساز تک‌نواز و یا گروه کوچکی از سازها نوشته شده باشد) به صورت فرم غالب ترکیبات سازها در آمد.
بسیاری از بزرگ‌ترین موسیقی‌دانان جهان همچون لودویگ وان بتهوون، پیوتر ایلیچ چایکوفسکی، فردریک شوپن و ریچارد واگنر در این عصر زندگی می‌کردند. همچنین:
یوهانس برامس
آنتونین دورژاک
فلیکس مندلسون
فرانتز شوبرت
جوزپه وردی
روبرت شومان
...
قرن نوزدهم ادبیات را هم تحت تاثیر قرار داد.ادبیات در آن سده با رمانتیسم آغاز شد. رمانتیسم که جنبشی بر علیه عقل‌گرایی حاکم بر سدهٔ ۱۸ بود توانست در سراسر اروپا پخش شود. این جنبش کمابیش همراه با انقلاب صنعتی به پیش می‌رفت و سعی داشت تا با تغییرات بنیادینی که این انقلاب به‌وسیلهٔ موتور بخار و راه‌آهن در طبیعت به وجود می‌آورد مقابله کند.
در اروپا جنبش آلمانی «توفان و تلاطم» Sturm und Drang که در برابر جنبش روشنگری آلمان، احساسات را در مقابل خرد، برجسته می‌کرد، با پخش شدن در سطح این قاره، از ایتالیا تا اسپانیا را تحت تأثیر خود قرار داد.
Sturm und Drang جنبشی در ادبیات و موسیقی آلمان بود که از اواخر دهه‌ی ۱۷۶۰ تا اوایل دهه ی ۱۷۸۰ ادامه داشت و در آن ذهنیت فرد و به ویژه عواطف شدید، در واکنش به خردگرایی عصر روشنگری و جنبش‌های زیباشناختی همراه آن، آزادانه بیان می‌شد. گوته از مدافعان معروف آن بود و کناب «رنج‌های ورتر جوان» که توفانی در اروپا به راه انداخت تبدیل به انجیل جنبش رمانتیک توفان و تلاطم شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
مارکس و انگلس مانیقست کمونیسم را منتشر کردند
در قرن نوزدهم «ادمون دو گنکور» Edmond de Goncourt و «امیل زولا» در فرانسه و جیووانی کارملا ورگا Giovanni Carmelo Verga در ایتالیا برخی از بهترین رمان‌های ناتورالیست را تولید کردند. رمان‌های ناتورالیست ایتالیا از آن جهت اهمیت دارند که توانستند نقشه‌ای اجتماعی از یک ایتالیای متحد که تا پیش از آن از گوناگونی نژادی و فرهنگی آن بی‌خبر بودند به مردم ارائه دهند.
...
در سدهٔ نوزدهم میلادی نویسندگان زیادی با آثار فراوان به وجود آمدند. برخی از بزرگ‌ترین نویسندگان این سده عبارت‌اند از:
لئو تولستوی، آنتوان چخوف و فئودور داستایوفسکی از روسیه؛ چارلز دیکنز، جان کیتز، اسکار وایلد و جین آستن از انگلستان؛ ادگار آلن پو و مارک تواین از آمریکا و ویکتور هوگو، ژول ورن و چارلز بودلر از فرانسه.
همچنین:
الکساندر پوشکین
الکساندر دوما
امیلی برونته
امیلی دیکینسون
فرانسیس رنه دو شاتوبریان
فردریش هولدرلین
لرد بایرون
مارگارت فولر
نیکولای گوگول
والت وایتمن
ویلیام وردزورث
هاینریش هین
هریت بیچر استو
هنری جیمز
هنریک ایبسن
گوته
و خیلی‌های دیگر...
فوریه ۱۸۴۸ مارکس و انگلس مانیقست کمونیسم را منتشر کردند. در مورد مانیفست در بخشهای بعدی تاریخ جهان دادگاه جهان است، صحبت خواهم کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
ادیسون با اختراع لامپ به جهان نور بخشید
از میان تأثیرگذارترین نظریه‌های سدهٔ ۱۹ میلادی می‌توان به نطریهٔ چارلز داروین که در سال ۱۸۵۹ در کتاب اصل انواع منتشر شد اشاره کرد. نظریه داروین مبنی بر تکامل و انتخاب طبیعی بود.
...
لویی پاستور توانست اولین واکسن هاری را بسازد. او همچنین توانست اکتشافات مختلفی در شیمی از جمله کریستال‌های نامتقارن را انجام دهد.
ادیسون توانست با اختراع لامپ به جهان نور ببخشد. «کارل وایرشتراس» و تعدادی از ریاضی‌دانان توانستند آنالیز را مبتنی بر حساب کنند. کار اصلی کارل وایرشتراس قرار دادن آنالیز بر پایه‌های صحیح و توسعهٔ نظریهٔ تابع‌ها بر پایه سری‌های توانی بود. او همچنین کمک‌های شایانی به تئوری‌های توابع بیضوی، هندسه دیفرانسیل و معادله‌های چندمجهولی کرد.
...
برخی دیگر از دانشمندان مهم سدهٔ نوزدهم عبارت‌اند از:
آمادئو آووگادرو، فیریکدان
الکساندر گراهام بل
ماری کوری و پیر کوری
مایکل فارادی
هاینریش هرتز
ویلیام تامسون،
لرد کلوین
رابرت کخ
ماکسول
جرج مندل
دیمیتری مندلیف، و خیلی‌های دیگر...
مندلیف پایه‌گذار جدول تناوبی عناصر شیمیائی است و توانست وجود تعداد زیادی از عناصر کشف نشده را پیش‌بینی نماید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
میهن ما در قرن نوزدهم
از جمله علل ناکامی‌های اقتصادی ما ریشه در تحولاتی دارند که ایران در قرن نوزدهم شاهد بوده‌است. اقتصاد ایران در آن دوره‌ی صد ساله مثل آب مرداب راکد و بی نشاط بود. در آن سده میهن ما در اثر منافع استعماری روسیه و بریتانیا دچار تغییرات عمده سیاسی اقتصادی و اجتماعی شد و به دست انداز افتاد.
سلطنت مطلقه و فردمحوری بیداد می‌کرد و امثال ناصرالدین شاه به عنوان ظل الله (سایه خدا) در امور مردم دخالت و اعمال قدرت می‌نمودند و هیچ نوع قانونی که قدرت شاه را محدود کند، وجود نداشت
ریشه‌های ساختاری و تاریخی و رسمیت نیافتن حقوق فردی و شهروندی از جمله به دلیل شکل نگرفتن تشکیلات قوی و با نفوذ قضایی و دادگستری در ایران قرن نوزدهم است. در شروع قرن نوزدهم هیچ مدرسه جدیدی در ایران وجود نداشت و در پایان آن نیز تنها بیست مدرسه جدید و یک دبیرستان احداث شده بود و فقط پنج درصد جمعیت شهرنشین باسواد بودند.
بیشتر مردم ایران در فقر بسر برده، برای گذران زندگی خود با مشکلات بسیاری روبه رو بودند. یکی از مصائب اقتصاد ایران در قرن نوزدهم این بود که فرایند انباشت آغازین سرمایه در آن اتفاق نیفتاد و به همین دلیل، آنچنان که محققان گفته‌اند اقتصاد ایران پیشاسرمایه داری باقی ماند...
...
سایت همنشین بهار
