بر روی اخگر «بهار عربی» اسلامگرايان در بوته آزمون قدرت آلن گرش

بر روی اخگر «بهار عربی»
اسلامگرايان در بوته آزمون قدرت
آلن گرش
ترجمه: بهروز عارفی

---

پيداست که از اتحاد اخوان المسلمين، سلفی ها و اميران خليج [فارس]، موج قدرتمند اسلامگرائی به راه افتاده که جهان عرب را فراگرفته است. با وجود اين، با نگاهی ژرف، درمی يابيم که قرآن قطب نمائی نيست که صحنه سياست منطقه را راهنمائی می کند.

اخوان المسلمين کيستند؟ «گروه کوچکی که از راه راست منحرف شده است» . انقلاب در مصر ؟ «اين انقلاب که پيش در آمد پيمان جديد سايکس-پيکو ست بدون پشتيبانی ايران ميسر نمی شد (1)». انتخابات محمد مرسی ؟ «انتخابی ناگوار»، ژنرال ضاحی خلفان تميم، رئيس پليس دوبي، همچون بيشتر افسران جهان عرب بر روی تويتر فعال است: «اگر اخوان المسلمين بخواهند امنيت خليج [فارس] را زير سوال ببرند، در خونی که به راه می افتد غرق خواهند شد»

در سراسر تابستان 2012، «سرکلانتر» دوبی بر حمللات خود به اخوان المسلمين افزوده و تشکيلات آنان را «سازمان گناهکاری که پايانش نزديک است (2)» ناميد و توصيه کرد که دارائی ها و کمک های مالی آن ها معلق شود. مقامات امارات متحده عربی � که دوبی بخشی از آن است- عمل را با نفرين همراه کرده، شصت نفری از اعضای اخوان المسلمين را به اتهام توطئه عليه رژيم به دادگاه فرستاد.

روزنامه الشرق الاوسط، متعلق به خانواده سلمان، وليعهد عربستان سعودی است. باوجود شهرت اين روزنامه پان عرب در غرب، استقلال آن نسبت به سياست عربستان نزديک به صفر است(3) . سی ام ژوئن 2012، يک روز پس از سوگند مرسی به عنوان رئيس جمهور مصر، عبدالرحمن الرشيد، سردبير روزنامه يادشده، از ترديدهای خود � و درواقع خانواده سلطنتی- صحبت می کرد (4).

آيا رئيس جديد دولت مصر با تروريسم مبارزه خواهد کرد و واقعا به مخالفت با القاعده بر خواهد خاست؟ آيا او نقش ميانجيگری را که حسنی مبارک، رئيس جمهوری مصر در باره مسئله فلسطين بازی می کرد، دوباره ايفا خواهد کرد؟ آيا او واقعا با اپوزيسيون سوری همراهی خواهد کرد در حالی که از قرار با هر گونه مدخله نظامی خارجی مخالفت می کند؟ آيا او از ملک عبدالله دوم در مقابل اعتراضات شاخه اردنی اخوان المسلمين پشتيبانی خواهد کرد (5)؟
«در شرايطی که ايران مدت های طولانی متحد مستحکم اخوان المسلمين بود، آيا رئيس جمهور مصر روابط ديپلوماتيک با تهران را به اين بهانه که کشورهای خليج [فارس] دارای همين روابط با ايران هستند، از سر خواهد گرفت؟ آيا او در برابرفعاليت های ايدئولوژيکی و مذهبی ايران که از زمان سقوط مبارک شدت يافته و حمايت تهران از گروه های مروج شيعه گری در ميان مصری ها گواه آن ست، سکوت خواهد کرد؟ دانشگاه الازهر (نهاد سنی مهم قاهره) از هم اکنون،عليه اين نفوذ که ممکن است کشمکشی مذهبی به راه بياندازد، هشدار داده است.»
چند هفته بعد در ماه سپتامبر، همان روزنامه نگار از تمايل مصر برای پذيرش تهران در گروه چهارگانه برای يافتن راه حلی جهت بحران سوريه، در کنار عربستان و ترکيه نکوهش کرد (6). لذا دچار حيرت نشديم هنگامی که کمی بعد، عربستان نشست گفتگوی اين جمع را که در 17 سپتامبر در قاهره برگزار شد، تحريم کرد.
اين نشانه های بی اعتمادی و بسياری ديگر که در مطبوعات خليج [فارس] منتشر شد، بازتاب کمی در غرب يافتند، شايد به اين خاطر که ديدگاهی مخالف با بينش مشترک پذيرفته شده ارائه می دهد: بينش مربوط به اتحاد بزرگ اسلام سنی با تجمع سلاطين خليج فارس و جنبش های اسلامگرا با هدف تسلط نظم مذهبی انعطاف ناپذير جهت اعمال شريعت. گوئي، استناد مشترک به ديدگاه واحد محافظه کارانه از اسلام، ملاحظات سياسی و رقابت های ديپلماتيک، تفاوت های ملی و اختلافات استراتژيکی را می زدايد.
برخی عوامل تاريخی پيشين، اين وهم و خيال را تقويت می کند، هرچند که آنان بيشتر به سياست وابسته اند تا مذهب. در سال های دهه های 1950 و 1960، هزاران کادر اخوان المسلمين که در مصر، سوريه، الجزاير و عراق مورد ستم واقع شده بودند، در کشورهای کرانه خليج فارس از جمله عربستان سعودی سکونت گزيدند. همان طوری که يک روشنفکر مصری نزديک به اين جنبش اظهار داشت: «هيچ پيمان صريحی وجود نداشت. در آن زمان، سازمان متلاشی شده بود و رهبری سامان يافته ای نداشت اما، واقعيت اين است که هزاران فعال اخوان المسلمين که در عربستان مستقر شدند، هزاران کادر در اين کشور تربيت کردند که سهم به سزائی در مبارزه با ناسيوناليسم عربی از جمله ناسيوناليسم جمال عبدالناصر، رئيس جمهوری مصر و عليه چپ داشتند».
تجاوز شوروی به افغانستان در دسامبر 1979، تفاهم در چارچوب مبارزه با کمونيسم را دوباره به جريان انداخت (7) .هزاران داوطلب که از جمله شبکه های اسلام گرا بسيج کرده بودند � اخوان المسلمين با تقدم دادن به کمک های بشردوستانه(8)، خويشتنداری اختيار کردند- با پشتيبانی ايالات متحده، سازمان سيا و با کمک مالی سلاطين نفتی برای مبارزه با ارتش سرخ شتافتند. در بستر اين بسيج به نفع «مبارزان آزادی» افغانی بود که القاعده زاده شد.
آيا «بهار عربی» سومين مرحله اين «اتحاد مقدس» است؟ اين فرضيه دلفريب واقعيت های ظريف پس از جنگ سرد را ناديده می گيرد، از جمله گسست بين اخوان المسلمين و پادشاهی سعودی که در اوائل سال های دهه 1990 در پرتو تجاوز به کويت پيش آمد. اتفاقا در روزنامه السياسه، چاپ کويت بود که شاهزاده نايف، وزير کشور بانفوذ عربستان از همان سال 2002، برای اين سازمان خط و نشان کشيد (9): «اخوان المسلمين منشاء بيشتر مشکلات جهان عرب بوده و خسارت زيادی به عربستان زده اند. ما بيش از اندازه از اين گروه پشتيبانی کرديم و آنان جهان عرب را ويران کردند.»
شاهزاده يادآوری کرد که در جريان بحران خليج[ فارس] در 1990-1991، با هيئتی ملاقات کرد که شامل راشد غنوشی (رئيس کنونی حزب النهضه- تونس)، حسن الترابی سوداني، عبدالمجيد الزندانی يمنی و نجم الدين اربکان از ترکيه بود که همگی به جنبش اخوان المسلمين وابسته بودند. «ما از آن ها خواستيم: «شما تجاوز به کويت را تاييد می کنيد؟» آن ها پاسخ دادند که برای کسب ديدگاه ما آمده اند. اما، بعد از آن، به بغداد رفتند و با انتشار بيانيه ای اشغال کويت را تاييد کردند که موجب حيرت ما گرديد.»
اما، شاهزاده سعودی از بيان دليل ديگر خشمش خودداری می کند، و البته ديگر اميران خليج [فارس] نيز نظير او فکر می کنند: آن هم ريشه گرفتن اخوان المسلمين در جوامع کرانه های خليج [فارس] از زمان جنگ کويت تا تظاهرات اعتراضی در کشور سعودی است. زيرا بينش سياسی آنان - دولت اسلامی ولی بر پايه انتخابات- مخالف ديدگاه پادشاهی سعودی است که به سرسپاری بی کم و کاست به خاندان سلطنتی سعودی اتکا دارد. خانواده سلطنتی عربستان، از سوی ديگر، ترجيح داده که به جريان های گوناگون سلفی کمک مالی بکند . عدم دخالت ايشان در ميدان سياسی و حمايت شان از حاکميت موجود - بدون توجه به نظام آن (چه مبارک باشد ، چه خانواده سلطنتی) � تضمينی برای اين سلاطين بود.
شکاف ميان اخوان المسلمين و حکومت رياض با شرکت اخوان المسلمين از طريق حماس در«محور مقاومت » عليه امريکا و اسرائيل و در کنار ايران، سوريه و حزب الله لبنان در سال های دهه 2000 عميق تر نيز شد.

هنگامی که وزنه رئال پوليتيک بيشتر از همبستگی مذهبی است

سپس، شورش های عربی کارت ها را دوباره تقسيم کرد.عربستان سعودی و امارات متحده عربی با آن مخالفت کرد. برای آنان پيروزی تجربه های اخوان المسلمين در مصر و تونس خبر خوبی نبود. رهبران وهابی که روابط عالی با مبارک داشته و رئيس جمهور ساقط تونس، زين العابدين بن علی فراری را در کشورشان پذيرفته اند، و اکنون با درخواست تحويل او از سوی دولت جديد تونس مخالفت می کنند، به اخوان المسلمين خرده می گيرند که دو ديکتاتور را سرنگون کرده ، و به ايالات متحده ايراد می گيرند که آنها را رها کرده اند. پادشاهی سعودی در کانون ضد انقلاب قرارداشته و شورش بحرين را در مارس 2011 از پا در آورد.
با وجود اين، اولين ديدار مرسي، رئيس جمهور مصر و حمدی جبالی نخست وزير تونس در 11 ژوئيه 2012 از عربستان سعودی بود. نه به خاطر همبستگی «اسلامی»، بلکه به نام رئال پليتيک که بر روابط بين المللی حاکم است. مصر به سختی به پول عربستان نياز دارد � يک و نيم ميليارد دلار از آن کشور دريافت کرده و افزون بر آن، قول کمک مالی دو ونيم ميليارد دلاری را نيز گرفته است (10) از سوی ديگر، بيش از يک و نيم ميليون شهروند مصری در عربستان کار می کنند و کمک مالی ارسالی آنان به خانواده هايشان تعادل پرداخت ها را در مصر حفظ می کند. اما، عربستان سعودي، بدون توجه به پيشداوری هايش، نمی تواند به مهم ترين کشور خاورميانه بی توجه باشد.
يک ديپلمات مصری توضيح می دهد که «سفر مرسی همه مشکلات را حل نمی کند». اين يک حسن تعبير است. بر سر چند موضوع، اختلاف نظرهای جدی وجود دارد، نظير رفتار عربستان با مصری های ساکن آن کشور و وضع سرمايه گذاری های سعودی ها در مصر. در آوريل 2012، در پی تظاهرات اعتراضی در مصر پس از دستگيری احمد الجيزاوي، وکيلی که متهم به داشتن مواد مخدره شده بود، عربستان سفيرش را از مصر فراخواند. در اوت 2012، عصام محمدحسين العريان، يکی از اصلی ترين رهبران اخوان المسلمين که مشاور رئيس جمهور شده، در صفحه تويتر خود از سفير عربستان می خواست«در مورد جنايت، محاکمه و چگونگی دستگيری خانم نجلا وفا« شهروند مصری که از سال 2009 زندانی است و به پنج سال حبس و پانصد ضربه شلاق به خاطر اختلاف مالی با يک شاهزاده خانم محکوم شده است، توضيح دهد». (11)
سرنوشت سرمايه گذاری های سعودی در مصر به اختلافات دامن می زند. در ژوئن 2011، شاهزاده بسيار ثروتمند، الوليد بن طلال اعلام کرد که سه چهارم پنج هزار هکتار از زمين هائی را که با سوءاستفاده از فساد حاکم در زمان مبارک (12) به بهای ارزان خريده بود، «به مردم مصر بخشيد» . او با اين کار ميخواست خودش را از دست دادگستری مصر برهاند. دادستانی مصر پرونده های بازرسی ديگری گشوده است که منافع سعودی ها را مد نظر دارد، حتی اگر قاهره و رياض درصدند تنش های پديد آمده را بخوابانند و نيز در وزارت سرمايه گذاری مصر، اداره ويژه ای تاسيس شده که به حل اختلافات با سعودی ها بپردازد. (13).
عربستان سعودي، همچنين تحت اشعاع بازگشت قاهره به صحنه ديپلماسی قرار گرفته در حالی که در دهه گذشته، شاهد کم رنگی حضور مصر بوديم که بيشتر دنباله رو رژيم سلطنتی وهابی بود. سفر محمد مرسی به چين � که خود نشانه اين است که دوره مذاکره دو نفره و خصوصی با ايالات متحده به سر رسيده است- و سپس به ايران بر اين هراس ها صحه گذاشت. مسافرت مرسی به تهران در اواخر ماه اوت 2012 در افکار عمومی مصر برای وی وجهه خاصی خريد، از اين بابت که نسبت به مقاومت او در برابر فشارهای آمريکا احساس غرور کردند و خوشحال بودند که رئيس جمهور مصر به گفتار ضدايرانی و ضد شيعی رهبران کشورهای خليج [فارس] حساسيت کمی نشان داده است:
او فقط چند ساعت در پايتخت ايران ماند و همان طوری که پيش بينی شده بود، با رهبر انقلاب اسلامی ملاقات نکرد و از يادآوری موضوع از سرگيری روابط ديپلماتيک دوجانبه خودداری کرد. پس از تجليل از جمال عبدالناصر- که فقط اين کم بود، چرا که می دانيم که رئيس جمهوری فقيد مصر به سختی اخوان المسلمين را در سال های دهه های 1950 و 1960 سرکوب کرده بود- او نسبت به سوريه برخورد سختی کرد و خواهان برکناری بشارالاسد شد، در حالی که با مداخله خارجی درخواستی عربستان مخالفت کرد. اما، غنوشی رهبر حزب تونسی النهضه به نوبه خود، مدت ها برای سکونت طولانی در دوران تبعيد، لندن را بر رياض ترجيح داده بود. او همچنين در هنگام ديدار از ايالات متحده در دسامبر 2011 اظهار داشته بود که «بهار عربی» اميران خليج [فارس] را از سلطنت به پائين خواهد کشيد؛ اين سخنوری وی با پاسخ کنايه آميز روزنام سعودی الرياض (14) روبرو شد که پرسيد که آيا گفته غنوشی شامل حال امير قطر هم می شود.
عربستان در سايه بازگشت قاهره به صحنه ديپلماسی منطقه ای پس از ده سال غيبت
زيرا، روابط قطر (که همچون عربستان سعودي، وهابی مذهب است) و اخوان المسلمين از استحکام برخوردار است. اميرنشين می پندارد که اخوان المسلمين تقويت کننده سياستش است، در حالی که خود اين اميرنشين نه ارتشی دارد، نه ديپلماتی و نه به حد کافی جاسوس که بتواند نقش فعال منطقه ای ايفا کند و تنها امتيار کشور، منابع بی انتهای دلار است. قطر موفق شده است که از زمان حضور شيخ يوسف القرضاوی ازسال های دهه 1970 در قطر که به يمن برنامه تلويزيونی اش در تلويزيون قطری الجزيره به نام «شريعت و زندگی» دررديف يکی از محبوب ترين واعظان در آمد، از شخصيت وی استفاده کند. القرضاوی که درگذشته عضو اخوان المسلمين بود برای اين حرکت مرجعی به شمار می رود، حتی اگر استقلالش را نسبت به اين سازمان حفظ کرده است.

قطر پس از نزديکی موقتی به حزب الله، سوريه و ايران در گذشته، روابط مستحکمی با ايالات متحده برقرار کرده است. از نخستين روزهای بهار عربی ، قطر بر روی پيروزی اخوان المسلمين حساب باز کرد. در اين راستا، تلويزيون الجزيره که کل بودجه اش را قطر تامين می کند، بسياری از وجهه اش و نيز چند تن از بهترين خبرنگارانش را از دست داد. اين کاناال در مصر و گاهی در تونس به بلندگوی اخوان المسلمين تبديل شده است. ديدار امير قطر از مصر در اوت 2012 با وجود ماه رمضان و سپردن اعتبار دو ميليارد دلاری در بانک مرکزی مصر برای کمک به حل مشکلات پولی حاکی از پايداری تفاهم است. علاوه بر آن، امير قطر با توافق مقامات مصری در 23 اکتبر 2012 از غزه ديدار و با حکومت به رهبری حماس ملاقات کرد.

برخلاف تصورات ژنرال دوگل، رئيس جمهور فقيد فرانسه، که با ايده های ساده به سوی «شرق بغرنج» پرواز می کرد، اين منطقه از جهان اسرارآميز نيست،اما قادر است که بر پايه همان مفهوم های سياسی ما بقی جهان تحليل شود. البته ، مهم اين است که مفهوم های سياسی را بکار ببندند. بدين گونه، شاخه های گوناگون اخوان المسلمين به اشاره چوب جادوئی يک رهبر ارکستر مخفی واقع در مکه و با خواندن ترانه های الهام گرفته از دگم های اسلامی حرکت نمی کنند. در واقع، استراتژی آنان اغلب تابعی از منافع ملی هر کدام از آنان است، همان طوری که سياست مرسی نسبت به اسرائيل يا غزه نشان می دهد، سياستی که نوميدی نيز در درون حماس ايجاد کرده است.

بايد سلفی ها را نيز به اين تابلو افزود. ورود آنان به سياست در مصر و تونس، چالش های تازه ای برای آنان می آفريند که تا کنون ردش کرده بودند (15)؛ نزديکی عربستان سعودی با قطر، هر چند که قطر نسبت به همسايه توانمندش مظنون است؛ يا حتی تهديداتی که سلطنت اردن را نشانه گرفته با اين گمان که قطر، توجه بيشتری برای اخوان المسلمين قائل است، حاضر به هماهنگی کمک هايش به شورشيان سوريه با قطر نيست. اين نکات، دشواری درک چشم انداز اسلام گرای منطقه ای را فقط در بستر منشور مذهبی نشان می دهد.

عنوان اصلی مقاله:
Les islamistes � l��preuve du pouvoir, Alain GRESH,
Le Monde-Diplomatique, Novembre 2012
پاورقی ها:
1 � اين پيمان ها که نتيجه مذاکرات مستقيم فرانسه و بريتانيا بود، به تقسيم خاورميانه بين دو قدرت انجاميد.
2 - به سايت الشرق مراجعه کنيد:
Lire, entre autres, « Dubai police chief warns of Muslim Brotherhood, Iran threat », Egypt Independent, Le Caire, 26 juillet 2012 ; Al-Sharq website, Doha, 6 septembre 2012 ; Al-Arabiya TV, Duba�, 9 septembre 2012
3 � مقاله زير را در لوموند ديپلماتيک فرانسه بخوانيد:.
Lire Mohammed El Oifi, « Voyage au c�ur des quotidiens arabes », Le Monde diplomatique, d�cembre 2008
4 - شرق الاوسط، شماره 2 ژوئيه 2012:
Abdul Rahman Al-Rashed, « What will Mursi do ? », Al-Chark Al-Awsat, Londres, 2 juillet 2012, www.asharq-e.com
5 � به مقاله حنا جابر، «اردن در انتظار بهار خويش است»، در لوموند ديپلماتيک، اوت 2012 مراجعه کنيد:
http://ir.mondediplo.com/article1870.html
6 � الشرق الاوسط، 19 سپتامبر 2012
Al-Chark Al-Awsat, 19 septembre 2012, cit� par Mideast Mirror, Londres, 19 septembre 2012
7 � به مقاله «بازنگری تجربه کمونيستی در افغانستان» در لوموند ديپلماتيک، اوت 2012 مراجعه کنيد:
http://ir.mondediplo.com/article1865.html
8 - St�phane Lacroix, « Osama bin Laden and the Saudi Muslim Brotherhood », Foreign Policy, 3 octobre 2012
9 � يک سايت رسمی عربستان سعودی متن را به انگليسی ترجمه کرده است:
Ain-Al-Yaqeen, 6 d�cembre 2002 : http://www.ainalyaqeen.com/issues/20021206/index.htm
10 - Ahram Online, 19 septembre 2012.
11 - Al Watan, Le Caire, 2 septembre 2012.
12 - 2011Reuters, 11 juin
13 - Saudi-Egyptian ties get big boost », Arab News, Jeddah, 14 septembre 2012 ; « Through special office, government to protect Saudi investors », AlMasry AlYoum, Le Caire, 4 octobre 2012
14 - « Ghannouchi cr�e la pol�mique en Arabie saoudite », BusinessNews.com, Tunis, 15 d�cembre 2011.
15 � همان طوری که انشعاب در درون حزب النور ، مهم ترين تشکل سلفی نشان می دهد.
لوموند ديپلماتيک، نوامبر 2012 - http://ir.mondediplo.com/article1908.html

14 آبان 1391