:درياچه‌ای که قطره قطره آب رفت:هشدار نسبت به مرگ درياچه اروميه

آبان :درياچه‌ای که قطره قطره آب رفت:هشدار نسبت به مرگ درياچه اروميه

قانون:جواد حيدريان:درياچه اروميه در بدترين وضعيت تاريخی خود به سر مي‌برد. هر ماه به طور متوسط 4.16 سانتيمتر در طول 16 سال گذشته افت کرده و سطح آب آرام آرام کاهش يافته است. درياچه اروميه روز به روز آب رفته و حالا دارد تهی مي‌شود اما در سال 91 ميزان توليد سيب از باغات اطراف درياچه 41 درصد رشد داشته است.
اما نگاهی فرابخشی مي‌توانست زادگاه زرتشت را نجات دهد. با اين حال پرويز کردوانی معتقد است: درياچه را خشک کنند هزينه کمتری برای کشور به دنبال دارد. طعنه ای که البته گوش بدهکاری ندارد.
اگرچه محمدی زاده در واکنش به طعنه کردوانی گفته : ما معتقديم اين اکوسيستم آبی است و بايد آب مورد نياز آن تامين شود که دولت در اين راستا تلاش‌های لازم را در اجرای پروژه‌های احيای آن انجام مي‌دهد.
برداشت آب در حوزه‌های آبخيز و در بالا دست درياچه باعث شده حالا درياچه اروميه مرتب در حال کاهش سطح باشد. با اين حال مقامات سازمان محيط زيست به طور دائمي‌از اجرای طرح نجات بخشی درياچه ای مي‌گويند که برای وزارتخانه های نيرو و کشاورزی هرگز اعتبار حقيقی خود را نيافته است.
درويش، کارشناس محيط زيست و منابع طبيعی کشور به «قانون» مي‌گويد: هيچ بهبودی در کيفيت نجات درياچه اروميه ايجاد نشده است. نه برداشت آب متوقف شده و نه 3.1 ميليارد متر مکعب نياز سالانه برای يک‌بار هم که شده تامين! هيچ اثری از برنامه ريزی در درياچه وجود ندارد و طرح ادعايی اثر متوقف کننده ای بر خشکی و نابودی درياچه اروميه نگذاشته است.
اکنون که تراز ارتفاعی درياچه اروميه 1270.6 متر است يک چيز برای همه متخصصان منابع آب و محيط زيست روشن است؛ درياچه اروميه در طول 16 سال اخير به طور متوسط هر سال نيم متر افت کرده است يعنی از سال 75 تا مهر 91 به طور متوسط سالی نيم متر به پايين فرو رفته است.
حبيب شايان‌فر هم که عضو تيم نجات بخشی اروميه است گفته 70 درصد درياچه اروميه خشک شده است و ديگر نمي‌توان آثاری از يک درياچه را مشاهده کرد؛ با اين روند 30 درصد باقی مانده نيز تا دو سال آينده خشک خواهد شد و 8 ميليارد تن نمک درياچه اروميه تهديدی جدی برای کشور محسوب مي‌شود.
به گفته محمد درويش اما "در واقع ارتفاع کف بستر اروميه 1267متر در گودترين بخش درياچه يعنی در شمال آن واقع شده است. اکنون عميق ترين بخش درياچه اروميه چيزی حدود 2.6 متر آب دارد در شرايطی که زمانی نه چندان دور، يعنی همين شش سال پيش عميق‌ترين بخش درياچه در شرق کوه کاظم داشی 12 متر، عمق آب بوده است. "
با روندهای کاهشی سطح درياچه کم و عمق آن نيز کمتر شده است. کاهش سطح و عمق درياچه روند تبخير را هم کم کم به بحران اروميه اضافه کرد. روند تبخير سرعت گرفته بحث نگران‌کننده‌ای برای اکولوژيست‌هاست. مسئله‌ای که محمد درويش را به طرح اين پرسش وادار مي‌کند که اين همه سال برای نجات اروميه چه اقدام موثری انجام شده است؟حالا که ميزان ريزش‌های آبی در اروميه کاهش يافته و بارش برف در اين سال‌ها تبديل به باران شده و ميانگين دما در حوزه آبخيز اروميه در دو دهه اخير 2 درجه افزايش پيدا کرده است بايد به طرح نجات بخشی اروميه نگاه مختصری انداخت که هدفش فقط و فقط تامين حداقل نياز درياچه اروميه سالانه 3.1 ميليارد متر مکعب بوده است.
توجه به محاسبات صورت گرفته طی دو سال پيش در طرح نجات بخشی درياچه اروميه در سه استان همسايه درياچه(آذربايجان شرقي، غربی و کردستان) مشخص شده است که ميزان تراز آبی اکولوژيکی درياچه که منجر به زنده ماندن آن مي‌شود 6/2 دهم پايين تر است، اين ميزان يعنی 11 ميليارد متر مکعب آب و اگر طرح‌ها اجرا شود و حتی يک ليوان آب هم خورده نشود و سالی 2/6 ميليارد متر مکعب آب وارد درياچه شود، دو سال طول مي‌کشد تا اين ميزان آب تامين شود.
محمد درويش البته درباره تبخير بالای آب درياچه اروميه معتقد است: يک دليلش به تغييرات اقليمي‌جهانی بر مي‌گردد و بعد بيش از نيم ميليون هکتار از وسعت منطقه تحت پوشش درياچه اروميه بوده که اکنون ظرفيت گرما در اين منطقه را دگرگون کرده است.
تفاوت دما در اين منطقه زياد شده و رطوبت منطقه به طرز محسوسی از دست رفته است. دما علاوه بر تغييرات اقليمي‌در حال افزايش است و اين مسائل سبب شده نگراني‌ها در اروميه افزايش پيدا کند. امسال نيز مرکز پايش خشکسالی وضعيت سال آبی 90 - 91 را در وضعيت خشکسالی اعلام کرده است و تاکيد کرده که ميزان ريزش‌ها در حوضه های آبريز اروميه کمتر از گذشته خواهد بود که نسبت به ميانگين رقم پايين‌تری را در بر خواهد گرفت.
طبق مستندات موجود وزارت نيرو و سازمان حفاظت محيط زيست اعلام کرده اند که دو ميليارد متر مکعب آب در اختيار درياچه اروميه قرار داده اند و در سال آبی بی باران مثل امسال اين انتظار مي‌رود که يک سال نرمال و تر سالی به راحتی بتواند حق آبه درياچه را که 3.1 ميليارد متر مکعب نياز سالانه را تامين کند.
نگاهی به گذشته اروميه نشان مي‌دهد که در سال‌های اول دهه 80 ميزان آب ورودی به درياچه اروميه بالای 60 درصد بارش‌های سالانه بوده و با اين ميزان آب مي‌توانستند نزديک به پنج برابر آب درياچه را تامين کنند. به گفته درويش توليد سيب در اروميه 41 درصد در سال جاری افزايش يافته است. در صورتی که امسال منطقه دچار خشکسالی بوده و بايد پرسيد اين آب اضافی برای تامين اين مقدار ميوه از کجا آمده است. به نظر مي‌رسد در سطح وزارتخانه‌ها خشکی درياچه اروميه جدی گرفته نشده است. شما وقتی وارد اروميه مي‌شويد هيچ تغييری را احساس نمي‌کنيد.به گفته اين متخصص محيط زيست مقدار محصولات کشاورزی توليد شده بايد متناسب با کاهش سطح آب باشد در حالی که اين رقم نشان مي‌دهد آبی از جای ديگری آمده و وارد باغات شده در حالی که حق و حقوق درياچه ناديده گرفته شده است.
با اين حال مردم منطقه با کف شکن کردن چاه‌ها و افزايش عمق آب توانسته اند برداشت بيشتری از سطح آب درياچه داشته باشند در حالی که طبق برنامه جامع نجات اروميه بايد جلوی چنين فعاليتی گرفته شود. اگر به اين وضعيت 30 هزار چاه غير مجاز در حاشيه درياچه اروميه را نيز اضافه کنيم بايد عملا فاتحه اروميه و درياچه تابناکش را خواند.
استفاده مردم از منابع غير قانونی آب و کاهش نيافتن مصرف آب کشاورزي، وارد نشدن حق‌آبه درياچه از پشت سدهای وزارت نيرو در کنار کاهش ريزش‌های جوی و افزايش دما درياچه را محاق مرگ برد. درياچه ای که برای نجاتش به هيچ ارگان و سازمانی و حتی به جوامع محلی خطر نابودی اش گوشزد نشده است.
سيروس داودی سرپرست اداره منابع طبيعی و آبخيزداری آذربايجان شرقی هم به ايسنا گفته " کاهش و پس رَفت آب درياچه اروميه و نمايان شدن اراضی شور، بستری مناسب را برای توسعه ذخيره گاه‌های "گز" و "بنه" فراهم کرده و اُفت سطح آب‌های زيرزمينی و افزايش ميزان شوری آن شرايط را برای ايجاد بادهای نمکی و انتقال نمک به مزارع، روستاها و شهرهای اطراف به‌همراه پديده گرد و غبار فراهم خواهد کرد."
با اين حال به گفته درويش حالا مسئولان سازمان محيط‌زيست در سردشت کردستان دنبال جايگزين کردن وحوش درياچه اروميه هستند. حيات وحشی که از جزيره اشک اروميه به دليل تنش های شديد اکولوژيک و نابودی جزاير به زمين‌های کشاورزی مردم وارد و به‌راحتی شکار شده اند. پرنده‌های درياچه نيز حالا آواره اند و فقط گاهی در آبگيرهای اطراف درياچه و محدوده سد حسنلو و همين‌طور سد شهيد کاظمي‌و چند نقطه پراکنده ديگر مشاهده مي‌شوند.

18 آبان 1391