رمان «شاه»، ابتدا با برداشت اسطوره‌ای خلقت که با ریشه‌های هندو- ایرانی بوده

رمان تازه ای از قادر عبدالله، نویسنده ایرانی ساکن هلند، به نام «شاه» اخیرا به زبان انگلیسی در بریتانیا منتشر شده است.

قادر عبدالله جزو نویسندگان صاحب نام در هلند است که آثار او در سال های اخیر مورد استقبال خوانندگان هلندی قرار گرفته و اینک رمان تاریخی تازه ای از او درباره ایران و به زبان انگلیسی منتشر شده است.

روایتی شاهنامه ای بیانی نقال وار

رمان «شاه»، ابتدا با برداشت اسطوره‌ای خلقت که با ریشه‌های هندو- ایرانی بوده آغاز می‌شود: در ابتدا گاو بود و گاو نزد خدا بود که اهورا مزدا نام داشت... و سپس به سرعت به شکل‌گیری سلسله شاهان می‌رسد و روایت سریع و ساده از آنچه بر سر سرزمین ایران آمده، از جمله تاخت و تاز عرب‌ها و چنگیزخان به دست می‌دهد.
نویسنده در مقدمه خود نوشته است که نوع بیان قصه را از نقال های شاهنامه وام گرفته که در قدیم، در قهوه‌خانه‌ها، تاریخ و داستان پادشاهان و شاهنامه را به زبان ساده برای مردم روایت می‌کردند.

درباره نویسنده شاه

قادر عبدالله در سال ۱۳۳۳ در اراک متولد شده است. او قبل از انقلاب دانشجوی فیزیک بود که به گروه چریکی چپ پیوست و با رژیم شاه مبارزه کرد، پس از انقلاب همچنان به مبارزه ادامه داد تا مجبور به ترک ایران شد. قادر عبدالله نام قلمی حسین سجادی قائم مقام فراهانی است. به گفته خودش انتخاب این نام از ترکیب دو همرزم اوست که هردو اعدام شدند.
او سال ۱۳۶۷ از ایران گریخت و ساکن هلند ‌شد و سخت مشغول فراگیری زبان محلی در هلند شد. پس از موفقیت در این امر داستا‌ن‌ها و رمان‌هایش را به هلندی می‌نویسد. آثار قادر عبدالله جزو کتاب‌های پرفروش هلند محسوب می‌شود و رمان‌هایش جز به فارسی به زبان‌های مختلف ترجمه شده و مورد استقبال قرار گرفته است.

به نظر نویسنده، این قصه‌گوها چندان تابع تاریخ‌نگاری نبودند و تخیل خودشان را هم اضافه می‌کردند. از این رو تاریخی که روایت می‌کردند، داستانی سرزنده و گیرا بود. قادر عبدالله به همین دلیل، روش قصه‌گویان قهوه‌خانه‌ای را پیش گرفته است و مانند شاهنامه سعی کرده که قصه پادشاهان را بگوید.
قصه‌گویی عبدالله سرراست است، به عنوان مثال در چند صفحه روایت شکل‌گیری شیعه را از آنجایی که پیامبر اسلام، داماد خود را به عنوان جانشینش معرفی می کند، شروع می‌کند.
یا وقتی درباره پیدایش باب حرف می‌زند در یک روایت ساده، داستان او و زندانی شدنش را می‌نویسد و ضمن آن تحلیل، صدراعظم (امیرکبیر) هم وارد داستان می شود که پاگیری باب در شیراز باید کار انگلیسی‌ها باشد وبه روایت او از جهل و فقر مردم سوءاستفاده می‌کند. «تغییرات در کشورهای غربی، به مردم امید می‌دهد، مثل دمیدن خورشید از شرق. باید فقر را از بین برد تا مردم امیدوار شوند، آن وقت سراغ باب نمی‌روند.»
یا در بخش «آیت‌لله‌ها» عبدالله ابتدا جایگاه روحانیت را از زمان زرتشت در ایران برای خواننده بازگو می‌کند که بعدها وقتی دین رسمی از زرتشت به شیعه تغییر یافت، چگونه ایرانیان، اسلامی را که اعراب آورده بودند، به صورتی ایرانی تبدیل کردند و روحانیت باز هم در ساختار سیاسی ایران حضور یافت.

درباره دیگر آثار عبدالله

• دفتر یادداشت پدرم

این رمان به نوعی کنایه‌ای از زندگی خود اوست، داستان مردیست تبعیدی که بعد از انقلاب روانه سرزمین دیگری شده است. او در تبعید از تاریخ خود دور افتاده، پدر در سرزمین مادری می‌میرد و دفترچه یادداشت پدر به دست او می‌رسد. به وسیله این دفترچه است که به گذشته و سرزمین خود سرکشی می‌کند.
رمان روایت رویدادهایی از ایران و میراث آن است.

• خانه مسجد

در رمان دیگری از عبدالله که مورد توجه منتقدان قرار گرفت، و حتی منتقدی ایتالیایی او را به‌عنوان کسی که از زبانی غیر از زبان مادری استفاده می‌کند با ناباکوف و کنراد قیاس کرده بود، روایت قصه در شهری حوالی اراک به نام سنجان می‌گذرد.
«خانه مسجد»، خانه‌ای است با سی و پنج اتاق، که وارثان آن، نسل اندر نسل کسانی هستند که به مسجد خدمت می‌کنند. در زمان روایت رمان، این خانه به سه پسرعمو رسیده است: آقا جان که تاجر بازار است، امام جماعت مسجد، و موذن.
زمان داستان خانواده‌هایی در اراک است که در دهه چهل زندگی می‌کنند، زمانی که اولین فرود آمدن بشر روی کره ماه از تلویزیون پخش می‌شود و خانواده‌های ایرانی که به تلویزیون دسترسی داشتند، شاهد آن بودند.
رمان «خانه مسجد» به دوره مدرنیزاسیون محمدرضا پهلوی و درگیری دو نسل و نیز چالش‌های آدم‌های مدرن و سنتی و فرزندانی که رویکرد انقلابی دارند، برمی‌گردد.
روایت داستانی در اینجا نیز ساده و خطی و به شیوه قصه‌گویی سنتی است. رمان با «الف، لام، میم» شروع می‌شود که اشاره به نوع روایت قرآن است. قادر عبدالله مترجم قرآن به هلندی هم هست و در کتاب‌های خود از آیات و قصه‌های قرآن استفاده می‌کند.

در لابه لای رمان، نویسنده از آیات قرآن، یا اشعار خیام، مولوی، سعدی و حافظ استفاده کرده است.
رمان «شاه» را باید رمان تاریخی به حساب آورد که به سیر زندگی ناصرالدین شاه و حوادث روزگار او می‌پردازد. در این رمان نیز نویسنده با بهره از طنز، خیال و وقایع تاریخی تلاش می‌کند بخشی از تاریخ ایران را نشان دهد.
اگر دو رمان «دفترچه یادداشت پدرم» و «خانه مسجد» نوشته های پیشین قادر عبدالله از میان تاریخ متاخر ایران همراه با تجربه شخصی نویسنده می‌گذرند، رمان «شاه» به چنان دورتر می‌رود که خالی از تجربه شخصی است. اما از آنجا که نسب پدری نویسنده به دوره امیرکبیر می‌رسد، (نویسنده از خاندان قائم مقام فراهانی است) شاید بتوان در این رمان، روح تجربه خاندانی او را هم دید.
رمان شاه، از دوره جوانی ناصرالدین شاه که امیرکبیر در مقام وزیر او را همراهی می‌کند، آغاز می‌شود، ترس‌های او برای بقای خود، و توطئه و رقابت روسیه و بریتانیا با هم، رقابت درون خاندانش، توطئه مهدعلیا، مادر شاه، شرح حرمسراها، سفرها تا زمان پیرسالی و ترور او را دربر می‌گیرد.
رمان شاه همچنین، داستان برخورد تجدد و سنت ایرانیان است، شاهی که به تکنولوژی غرب علاقمند است، خود از علاقمندان به هنر است، اما حرمسرا دارد، و کشور را به روش سلطانی که با روحیه حکومتداری غربی سازگار نیست، اداره می کند.
بیان روحیات متضاد شاه ایران، یکی دیگر از ویژگی‌های این رمان است. شاید رمان «شاه» نسبت به دو رمان دیگر عبدلله، برای خواننده غیرایرانی جذاب‌تر باشد که با تاریخ ایران آشنایی کمی دارد.
ترجمه انگلیسی این رمان را انتشارات کانونگیت در ۴۳۰ صفحه در اوایل سال ۲۰۱۴ به چاپ رسانده است.