۱۳۹۵ دی ۱۹, یکشنبه

اکبر هاشمی رفسنجانی درگذشت

اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران، در سن ۸۲ سالگی درگذشت

حسین مرعشی، از نزدیکان آقای هاشمی به تسنیم گفته است که "متاسفانه تلاش پزشکان برای احیای مجدد او بی‌نتیجه ماند."

عصر امروز اعلام شد که هاشمی به دلیل عارضه قلبی به بیمارستان شهدای تجریش منتقل شده است.

اولین رییس مجلس شورای اسلامی و چهارمین رییس‌جمهور ایران متولد ۱۳۱۳ در رفسنجان کرمان بود.

او از موسسان "جامعه روحانیت مبارز" در سال ۱۳۵۶ بود که بعد از پیروزی انقلاب، به موثرترین تشکل سیاسی روحانیون محافظه کار ایران تبدیل شد و تا هنگام مرگ در آن عضویت داشت.

هاشمی رفسنجانی در آستانه پیروزی انقلاب از طرف خمینی به عضویت در "شورای انقلاب" برگزیده شد و تا زمان انحلال این شورا در ۱۳۵۹، از موثرترین اعضای آن بود.

هاشمی رفسنجانی در خرداد ۱۳۶۷، از سوی رهبر وقت به سمت "جانشین فرمانده کل قوا" منصوب شد که در این سمت، فرماندهان ارشد ارتش و سپاه، به طور مستقیم زیر نظر او فعالیت می‌کردند. یک ماه و نیم بعد از انتصاب خود به این سمت، رهبر وقت را به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت متقاعد کرد که به جنگ هشت ساله ایران و عراق منجر شد.

او بعد از درگذشت خمینی در خرداد ۱۳۶۸ و در جلسه مجلس خبرگان رهبری، در انتخاب علی خامنه‌ای به سمت رهبر جایگزین نقش اصلی را ایفا کرد.

وی در انتخابات ۱۳۶۸ به سمت ریاست جمهوری رسید و بعد از آن از سوی رهبر وقت به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. آقای هاشمی رفسنجانی، با وجود تمام اختلافاتی که در سال‌های بعد با آیت الله خامنه‌ای پیدا کرد، تا زمان در گذشت خود ریاست این مجمع را بر عهده داشت.

در دوران ریاست جمهوری او بازسازی اقتصاد ایران پس از جنگ با عراق را به عنوان اولویت اصلی دولت خود اعلام کرد. اکبر هاشمی رفسنجانی، در سال ۱۳۷۲ برای دومین بار به مقام ریاست جمهوری رسید.
*******************************************

اکبر هاشمی بهرمانی، معروف به "رفسنجانی" (شهریور ۱۳۱۳ تا دی ۱۳۹۵) در شهرستان رفسنجان از توابع استان کرمان به دنیا آمد. هاشمی رفسنجانی در دهه نخست و نیمی از دهه دوم جمهوری اسلامی، با نفوذترین سیاستمدار ایران بعد از رهبر محسوب می‌شد و در سال‌های بعد نیز، با وجود اختلافات رو به گسترش میان او و رهبر وقت، همچنان از تعیین کننده‌ترین شخصیت‌های عرصه سیاست ایران بود.

اکبر هاشمی رفسنجانی پیش از پیروزی انقلاب و در زمان تحصیل در حوزه علمیه قم، دوست نزدیک علی خامنه‌ای و شاگرد روح الله خمینی بود. با شروع مبارزات آیت الله خمینی با حکومت پهلوی در اوایل دهه ۱۳۴۰ خورشیدی، هاشمی رفسنجانی در حمایت از دیدگاه‌های او به فعالیت سیاسی پرداخت و تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، ۷ بار به خاطر اقدامات خود علیه حکومت به زندان افتاد.

او در سال ۱۳۳۷ با عفت مرعشی ازدواج کرد که حاصل آن، سه دختر به نام‌های فاطمه و فائزه و سه پسر به نام‌های محسن، مهدی و یاسر بود.

وی از موسسان "جامعه روحانیت مبارز" در سال ۱۳۵۶ بود که بعد از پیروزی انقلاب، به موثرترین تشکل سیاسی روحانیون محافظه کار ایران تبدیل شد و تا هنگام مرگ در آن عضویت داشت. او در آستانه پیروزی انقلاب از طرف آیت الله خمینی به عضویت در "شورای انقلاب" برگزیده شد و تا زمان انحلال این شورا در ۱۳۵۹، از موثرترین اعضای آن بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، همچنین در تأسیس "حزب جمهوری اسلامی"، قدرتمندترین حزب سیاسی حامی حکومت، نقش داشت و تا زمان انحلال این حزب در سال ۱۳۶۶ از اعضای تعیین کننده آن بود.

اکبر هاشمی رفسنجانی با تشکیل اولین "مجلس شورای اسلامی" در ۱۳۵۹ به ریاست آن رسید و دردوره‌های دوم و بخشی از دوره سوم مجلس (تا زمان انتخاب خود به سمت ریاست جمهوری) همچنان در این سمت قرار داشت.

وی از سال ۱۳۶۰ تا پایان جنگ ایران و عراق (و پس از آن تا زمان درگذشت آیت الله خمینی) نماینده رهبر در "شورای عالی دفاع" بود که تا زمان تشکیل شورای عالی امنیت ملی در سال ۱۳۶۸، عالی‌ترین شورای تصمیم گیر در مورد مسائل نظامی محسوب می‌شد.

هاشمی رفسنجانی در خرداد ۱۳۶۷، از سوی رهبر وقت به سمت "جانشین فرمانده کل قوا" منصوب شد که در این سمت، فرماندهان ارشد ارتش و سپاه، مستقیماً زیر نظر او فعالیت می‌کردند. یک ماه و نیم بعد از انتصاب خود به این سمت، رهبر وقت را متقاعد کرد به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت کرد که به جنگ هشت ساله ایران و عراق منجر شد.

او بعد از درگذشت آیت الله خمینی در خرداد ۱۳۶۸ و در جلسه مجلس خبرگان رهبری، در انتخاب علی خامنه‌ای به سمت رهبر جایگزین نقش اصلی را ایفا کرد.

وی در انتخابات ۱۳۶۸ به سمت ریاست جمهوری رسید و متعاقبا، از سوی رهبر وقت به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد (این مجمع، در سال ۱۳۶۶ به حکم آیت الله خمینی تشکیل شد و نخستین رئیس آن، رئیس جمهور وقت علی خامنه‌ای بود). هاشمی رفسنجانی، با وجود تمام اختلافاتی که در سال‌های بعد با آیت الله خامنه‌ای پیدا کرد، تا زمان در گذشت خود ریاست این مجمع را بر عهده داشت.

در دوران ریاست جمهوریش بازسازی اقتصاد ایران پس از جنگ با عراق را به عنوان اولویت اصلی دولت خود اعلام کرد. اکبر هاشمی رفسنجانی، در سال ۱۳۷۲ برای دومین بار به مقام ریاست جمهوری رسید.

او طی هشت سال ریاست جمهوری خود، اقتصاد ایران را به سمت "آزاد سازی" و کاهش نسبی نقش دولت به پیش برد. در این دوره، رشد اقتصادی ایران و مبادلات اقتصادی با جامعه بین‌المللی افزایش قابل توجهی یافت ولی همزمان، نرخ تورم نیز به میزانی بالا رفت که تا آن زمان، در جمهوری اسلامی ایران سابقه نداشت.

در این هشت سال، فضای فرهنگی ایران به تدریج بازتر شد و فشارهای حکومت بر آزادی‌های اجتماعی، در مقایسه با دوران آیت الله خمینی کاهش یافت. با وجود این، در همین دوره فضای سیاسی ایران کماکان بسته باقی ماند و مخالفان و منتقدان حکومت، همچنان تحت فشار شدید امنیتی قرار داشتند.

در زمان ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی، وزارت اطلاعات ایران ده ها نفر از کسانی که "تهدید امنیتی" تلقی می کرد و از جمله بسیاری از مخالفان و منتقدان سیاسی را، در داخل و خارج از ایران ترور کرد. در جریان یکی از این ترورها که در سال ۱۳۷۱ انجام شد، دبیر اول حزب دموکرات کردستان ایران و همراهانش در رستوران میکونوس در برلین کشته شدند.

دادگاه آلمانی رسیدگی کننده به این واقعه، در سال ۱۳۷۶ حکمی را صادر کرد که در بخشی از آن، سید علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، علی فلاحیان (وزیر وقت اطلاعات) علی اکبر ولایتی (وزیر وقت امور خارجه) مقصر شناخته شدند. صدور این حکم، به بحرانی شدیدی در روابط تهران و برلن انجامید که متعاقب آن، آلمان و سایر کشورهای اتحادیه اروپا سفرای خود را از ایران فرا خواندند.

در دوره دوم ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، اختلاف میان او و جناح محافظه کار ایران به تدریج افزایش یافت که نشانه آن، افزایش انتقادات رسانه‌های نشریات این جناح علیه دولت وقت و اعتراضات خیابانی گروه‌های لباس شخصی مورد حمایت سپاه پاسداران علیه سیاست‌های فرهنگی دولت بود.

در ادامه اختلافات هاشمی رفسنجانی و جناح محافظه کار، او در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۶ از محمد خاتمی کاندیدای اصلاح طلبان حمایت کرد که در خرداد ماه همان سال در انتخابات پیروز شد.

در زمان رئیس جمهور جدید ایران، با وجود روابط خوب میان محمد خاتمی و اکبر هاشمی رفسنجانی، بسیاری از اصلاح طلبان به انتقاد از سیاست های دولت قبل پرداختند. این فضا، پیش از انتخابات مجلس ششم در سال ۱۳۷۸ اوج گرفت که طیفی از فعالان و نشریات اصلاح طلب، عملکرد وزارت اطلاعات دولت سابق در قتل مخالفان و منتقدان حکومت را مورد حمله قرار دادند.

در پی شمارش اولیه آرای این انتخابات، اکبر هاشمی رفسنجانی در میان ۳۰ منتخب تهران در جایگاه آخر قرار گرفت. اگرچه بعد از بازشماری آرا از سوی شورای نگهبان، بعدا چند کاندیدا و از جمله هاشمی رفسنجانی بالاتر آمدند، اما او خود از حضور در مجلس ششم انصراف داد.

با به پایان رسیدن دوره هشت ساله دولت محمد خاتمی، هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴ کاندیدا شد. وی در دور اول انتخابات بیشترین آرا را کسب کرد و به همراه محمود احمدی نژاد به مرحله دوم رفت، اما در مرحله دوم، این احمدی نژاد بود که پیروز شد.

به دنبال آن، هاشمی رفسنجانی "دخالت‌های سازمان‌یافته در هدایت آرا" را مورد انتقاد قرار داد و مهدی کروبی و مصطفی معین، دیگر کاندیداهای حاضر در رقابت نیز، نهادهای نظامی را به دخالت در انتخابات متهم کردند.

با روی کار آمدن محمد احمدی نژاد، وی و حامیانش به مقابله شدید اکبر هاشمی رفسنجانی و منتسبان وی در دستگاه های دولتی پرداختند.

با این حال، اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۸۵ به عنوان نماینده اول پایتخت راهی این مجلس شد و محمد تقی مصباح یزدی، به عنوان سرسخت ترین روحانی حامی محمود احمدی نژاد (در آن زمان) در جایگاه ششم ایستاد. هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۸۶، به دنبال درگذشت علی مشکینی رئیس وقت مجلس خبرگان، به سمت ریاست این مجلس نیز رسید و تا پایان سال ۱۳۸۹ عهده دار این سمت بود.

در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸، اکبر هاشمی رفسنجانی به حمایت از میر حسین موسوی پرداخت و در مقابل، محمود احمدی نژاد و حامیانش بخش مهمی از تبلیغات انتخاباتی خود را بر حمله به کارنامه سیاسی و اقتصادی هاشمی رفسنجانی و خانواده اش متمرکز کردند.

اگرچه انتخابات ۱۳۸۸ با اعلام پیروزی محمود احمدی نژاد به پایان رسید، اما میرحسین موسوی و مهدی کروبی گفتند که این پیروزی با تقلب انتخاباتی به دست آمده است. سپس، معترضان به نتایج انتخابات به اعتراضات خیابانی گسترده پرداختند که واکنش تند آیت الله خامنه ای و برخورد شدید نیروهای انتظامی و امنیتی را به همراه داشت.

اکبر هاشمی رفسنجانی در این مقطع، در اظهارنظرهای جداگانه به ابراز تردید در مورد نتایج انتخابات و انتقاد از شیوه برخورد با معترضان پرداخت که خبرسازترین آنها، یک ماه بعد از انتخابات و در جریان خطبه های وی در مراسم نماز جمعه تهران بود. به دنبال آن خطبه ها، اکبر هاشمی رفسنجانی که از سال ۱۳۶۰ از ائمه جمعه پایتخت بود، تا پایان عمر از امامت نماز جمعه تهران محروم شد.

مجموعه مواضع هاشمی رفسنجانی در دوران بعد از انتخابات، باعث حملات بی سابقه منتسبان آیت الله خامنه ای به او شد و حتی دو نفر از فرزندانش، فائزه و مهدی هاشمی، به اتهامات مختلف و از جمله دست داشتن در "اغتشاش های بعد از انتخابات" زندانی شدند.

با افزایش فشار بر هاشمی رفسنجانی، او در سال ۱۳۸۹ از کاندیدا شدن در انتخابات داخلی مجلس خبرگان رهبری برای مقام ریاست خودداری کرد و با وجود اینکه تا پایان عمر در این مجلس عضویت داشت، دیگر موفق نشد به چنین مقامی برسد.

بحران میان نهادهای زیر نظر رهبری و اکبر هاشمی رفسنجانی، تا به آنجا ادامه یافت که در سال ۱۳۹۲، شورای نگهبان صلاحیت او را برای کاندیدا شدن در انتخابات ریاست جمهوری رد کرد. وی پس از رد صلاحیت به حمایت از حسن روحانی پرداخت که نهایتاً، در خرداد ماه این سال به سمت ریاست جمهوری رسید.

بعد از رئیس جمهور شدن روحانی، بسیاری از چهره های نزدیک به هاشمی رفسنجانی به سمت هالی دولتی و از جمله وزارت رسیدند و نفوذ او در عرصه سیاست ایران، به طور نسبی افزایش یافت.

وی در جریان انتخابات مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۹۴ و در شرایطی که شورای نگهبان اغلب نامزدهای حامی دولت را رد صلاحیت کرده بود، از تهران کاندیدا شد و به عنوان نماینده اول پایتخت رای آورد. این در حالی بود که از میان سه رقیب اصلی او یعنی احمد جنتی دبیر شورای نگهبان، محمد یزدی رئیس وقت مجلس خبرگان و محمد تقی مصباح یزدی نظریه پرداز شاخص اصولگرایان تند رو، اولی به عنوان آخرین نماینده پایتخت راهی مجلس خبرگان شد و دو نفر دیگر رأی نیاوردند. احمد جنتی، البته بعداً با پشتیبانی حامیان آیت الله خامنه ای، در انتخابات داخلی مجلس خبرگان به ریاست آن رسید.

اکبر هاشمی رفسنجانی، تا زمان درگذشت خود از حامیان سرسخت دولت حسن روحانی و سیاست های آن، به ویژه در زمینه هایی چون پرونده هسته ای و تنش زدایی با غرب بود. این سیاستمدار همچنین تا پایان عمر خود، هدف حملات سیاسی پیاپی اصولگرایان نزدیک به آیت الله خامنه ای قرار داشت و شخص رهبر، در موارد گوناگون به پاسخگویی غیرمستقیم به دیدگاه های او پرداخت.

تمام اینها در حالی بود که اکبر هاشمی رفسنجانی و علی خامنه ای، علی رغم تمام اختلافات، همواره حداقلی از روابط ظاهری را حفظ می کردند و در مناسبت های رسمی حکومتی، روابطی دوستانه را به نمایش می گذاشتند.

هاشمی رفسنجانی، در روز یکشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۵ پس از چهار دهه حضور تعیین کننده در عرصه سیاست ایران، در سن ۸۲ سالگی درگذشت. در مورد کارنامه سیاسی او، ارزیابی های متفاوتی وجود دارد. اما احتمالا اغلب موافقان و مخالفانش، بر سر این برداشت اتفاق نظر دارند که او، از تعیین کننده ترین سیاستمداران ایران، و صندوقچه اسرار جمهوری اسلامی، از زمان تاسیس تا کنون بوده است.