تالاب‌های گلستان به وضعیت بحرانی رسیدند
طی سال‌های اخیر تغییر شرایط آب و هوایی، خشک‌سالی و تبخیر بالا در منطقه، کم‌آبی و کاهش سطح آب، زنگ خطر خشک‌سالی و مرگ تالاب‌ها را در گلستان به صدا درآورده است. پدیده‌ای که به اعتقاد کارشناسان و مسئولان فقط به گلستان مربوط نمی‌شود و هم‌اکنون حدود ۷۰ درصد از تالاب‌های کشور را در وضعیت بحران بی‌آبی قرار داده است.
برداشت سلیقه‌ای و متناقض از توسعه پایدار تالاب‌ها
تالاب‌های بین‌المللی استان هرساله پذیرای پرندگان مهاجر در زمستان هستند و از آن می‌توان به‌عنوان یکی از جاذبه‌های استان یادکرد. اما به دلایل مختلف دچار مشکلات عدیده و فراوان فرهنگی، زیست‌محیطی و آبی شده‌اند.
رضا امیری، کارشناس محیط‌زیست دراین‌باره به خبرنگار مهر، گفت: هم‌اکنون شکار و صید غیراصولی و بی‌رویه، انقراض برخی گونه‌های آبزی تالاب به دلیل قطع ارتباط تالاب‌ها با دریا، آتش‌سوزی پوشش گیاهی در حاشیه تالاب‌ها، عدم تعیین حریم تالاب‌ها بخشی از مسائل و مشکلات زیست‌محیطی تالاب‌های بین‌المللی گلستان هستند.
به گفته این کارشناس اجرای نادرست مدیریت پسماند در حاشیه تالاب‌ها، چرای بی‌رویه دام در حاشیه، انجام ندادن تحقیقات و ارزش‌گذاری اقتصادی تالاب‌ها، ورود فلز سنگین سرب به تالاب‌ها از طریق شکارچیان، شرایط نامتعادل اکولوژیکی و همچنین ورود گونه‌های غیربومی آبزی از دیگر مشکلات زیست‌محیطی تالاب‌های استان است.
وی همچنین به مسائل و مشکلات آبی و دریایی اشاره کرد و ادامه داد: اولویت‌بندی نشدن تأمین آب تالاب‌ها از سوی دستگاه‌های متولی، مدیریت نامناسب توزیع آب بین تالاب‌ها به دلیل نامناسب بودن زیرساخت‌ها، کمبود آب ورودی به تالاب و احداث سد در بالادست، افزایش بار رسوبی تالابی بخشی از مشکلات آبی دریایی است که تالاب‌های استان با آن مواجه هستند.
امیری لایروبی نشدن به‌موقع کانال‌های تغذیه آب تالاب، مشترک بودن منابع آبی تالاب‌ها با کشور همسایه، تبخیر بالای منطقه، برداشت غیرمجاز آب در مسیر کانال‌های آب‌رسان به تالاب‌ها برای مصارف کشاورزی توسط جوامع محلی را از دیگر مشکلات در این بخش عنوان کرد.
بارندگی کم و تبخیر بالا در منطقه
وی فعال نبودن سمن‌های محیط زیستی در این بخش را یکی از مشکلات تالاب‌ها دانست و اظهار کرد: برداشت سلیقه‌ای و متناقض از توسعه پایدار، ارائه نشدن آموزش‌های عمومی تخصصی به جوامع ذینفع تالاب و آگاه نبودن گردشگران ازجمله مشکلات و مسائل آموزشی و فرهنگی تالاب‌های استان است.
وی ادامه داد: میزان بارندگی سالانه در این تالاب‌ها حدود ۲۰۰ میلی‌متر و رطوبت نسبی بین ۲۶ تا ۱۰۰ درصد متغییر بوده و همچنین مقدار تبخیر سالیانه یک هزار و ۸۰۰ میلی‌متر است.
به گفته امیری سطح آب تالاب آلا گل در زمان پرآبی به ۲۵۰۰ هکتار، آجی گل به ۳۲۰ هکتار و آلما گل به ۲۰۷ هکتار می‌رسد که در این سال‌ها به حداقل میزان ممکن رسیده است و اگر به‌درستی مدیریت نشود مرگ مجموعه تالاب‌های گلستان رقم خواهد خورد.
نگرانی نسبت به ورود آلاینده‌ها
همان‌طور که توسط این کارشناس محیط‌زیست تأکید شد مشکلات متعددی گریبان گیر تالاب‌های استان گلستان است و رفع این مشکلات علاوه بر برنامه‌ریزی دقیق نیازمند مشارکت دستگاه‌های مختلف، جوامع مردمی و سمن‌های محیط زیستی است. اما یکی از مشکلاتی که جدیداً به حوزه تالاب‌های استان اضافه‌شده کاهش سطح آب دریای خزر در ناحیه خلیج گرگان و حاشیه شرقی خزر است. موضوعی که به‌طور مستقیم بر روی تالاب گمیشان تأثیر گذاشته و حیات گونه‌های جانوری منطقه را هم تحت تأثیر خود قرار داده است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گلستان دغدغه جدی در خصوص تالاب‌ها را کاهش ۱.۵ متری آب دریای خزر دانست و به خبرنگار مهر، گفت: این امر می‌تواند تأثیرات مخرب زیادی بر تالاب‌های گلستان داشته باشد.
دغدغه جدی تالاب های گلستان کاهش ۱.۵ متری سطح آب خزر است و این اتفاق می تواند تاثیرات مخرب زیادی بر تالاب ها داشته باشد
رضا مروتی افزود: هرچند پس‌روی و پیش روی آب دریای خزر یک سیکل طبیعی را طی کرده و سطح آب دریا در دوره‌های متناوب افزایش و کاهش داشته اما این پس‌روی اخیر، میزان آلاینده‌ها را در تالاب‌ها افزایش داده است.
وی تأکید کرد: باید میزان ورود آلاینده‌ها به تالاب‌های استان پایش شده و برای آن چاره‌اندیشی کنیم.
وی همچنین به بحران خشک‌سالی در تالاب‌های استان اشاره کرد و ادامه داد: با ادامه روند موجود و مدیریت نشدن منابع آبی در آینده‌ای نه‌چندان دور اثری از تالاب‌های استان باقی نخواهد ماند.
خالی ماندن ظرفیت آبی تالاب‌ها
اما دغدغه‌های محیطی زیستی تالاب‌های گلستان به همین‌جا ختم نشد. معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان گلستان به وضع موجود تالاب‌های استان اشاره کرد و بهخبرنگار مهر گفت: هم‌اکنون تالاب آلا گل با دو هزار و ۵۰۰ هکتار مساحت و ظرفیت ۷۵ میلیون مترمکعبی آبگیری، تنها دو میلیون مترمکعب آب دارد.
امید روشن افزود: همچنین تالاب‌های آلما گل و آجی گل با حداکثر ۱۰ میلیون مترمکعب ظرفیت آبی هم‌اکنون تنها حدود ۹۰۰ هزار مترمکعب آب‌دارند.
وی بابیان اینکه در شرایط فعلی تالاب‌های گلستان در نقطه بحران قرار دارند و فقط به‌عنوان تالاب خیس هستند، خاطرنشان کرد: مشکلاتی که هم‌اکنون تالاب‌های گلستان با آن مواجه هستند در اغلب استان‌ها نیز مشاهده می‌شود اما آنچه مهم است مدیریت آب و اولویت‌ها در تخصیص منابع آبی است.
وی بابیان اینکه روند توسعه منطقه با پتانسیل منابع آبی مشخص می‌شود و در صورت بی‌توجهی به این موضوع اکوسیستم‌های آبی و هم توسعه استان با خطر مواجه می‌شوند، تصریح کرد: از این منظر بخش مهم مشکلات تالاب‌های استان به مدیریت نامطلوب و نداشتن نگاه جامع مدیریتی به منابع آب در کشور بازمی‌گردد.
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان گلستان ادامه داد: مهار آب در سرشاخه‌های رودخانه اترک حتی فراتر از گلستان در خراسان شمالی و ترکمنستان در معرض تهدید قرار دارد؛ به‌عبارت‌دیگر در مدیریت آب حوزه آبخیز اترک به نظر می‌رسد بیشتر منافع محلی موردتوجه قرارگرفته و به اثرات نامطلوب ناشی از چنین رویکردی بر کل حوزه آب خیر این مجموعه تالابی توجه کافی نشده است.
به گفته روشن هم‌اکنون باوجود سیلاب‌های اخیر به دلیل پر شدن بخش‌های اعظم کانال‌های آب‌رسان از رسوبات، شاهد عدم آبگیری مؤثر تالاب‌ها هستیم.
امکان آبگیری تالاب‌ها وجود ندارد
وی با تأکید بر اینکه کانال‌های آب‌رسان هم‌اکنون مستلزم لایروبی هستند، تصریح کرد: هم‌اکنون با انباشت رسوبات در صورت وجود آب، امکان آبگیری مؤثر برای بخشی از تالاب آجی گل و آلا گل و تا حدودی آلما گل وجود ندارد.
روشن بابیان اینکه در حال تعامل با شرکت آب منطقه‌ای گلستان هستیم، اضافه کرد: حل این مشکل مستلزم تأمین اعتبار کافی برای انجام لایروبی و احداث کانال و همچنین دیواره در بخشی از تالاب آلا گل است.
وی ادامه داد: همچنین احداث کانال‌های کوچک انحرافی به‌عنوان راهکار ضرب الاعجل بوده که در ماه‌های آتی راهگشا نبوده و امکان آبگیری از سیلاب‌ها وجود نخواهد داشت.
وی متذکر شد: تالاب‌های گلستان نیازمند اعتبار ویژه به محیط‌زیست و آب منطقه‌ای با قید فوریت هستند در غیر این صورت شاهد نابودی تالاب‌ها در آینده نزدیک خواهیم بود.
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست گلستان ادامه داد: این امر در شرایطی رخ می‌دهد که ارزش‌افزوده هر هکتار دریا ۲۰ هزار دلار، هر هکتار جنگل یک هزار و ۵۰۰ دلار و زمین کشاورزی ۱۲۰ دلار است درحالی‌که مطالعات علمی ارزش اکوسیستم‌های تالابی دنیا را ۳۳ تریلیون دلار برآورد کرده‌اند و ارزش اقتصادی تالاب‌ها معادل ۴۵ درصد کل این ارزش یعنی ۱۴.۹ تریلیون دلار است.
به گفته وی ارکان و اجزای مقوله محیط‌زیست و تنوع زیستی به‌طور بسیار پیچیده با تمام حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و دیگر در ارتباط است.
تأکید بر انجام مطالعات جامع تالاب‌ها
روشن تأکید کرد: حل معضلات محیط زیستی و تعقیب توسعه پایدار پیچیدگی خاص خودش را دارد که می‌توان در بازه‌های زمانی مختلف از گذشته تا حال موردبررسی قرارداد.
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست گلستان متذکر شد: توجه به گذشته برای وضعیت حال ضروری است و آنچه مشخص است آنکه در مقاطعی برنامه مشخص و مدونی در کل کشور برای حفاظت از محیط‌زیست وجود نداشته و در مقاطعی که برنامه در دستور کار قرار گرفت بنا به اقتضائات روز از جامعیت کافی برخوردار نبوده‌اند و یا اینکه برنامه‌های بخش‌های مختلف در راستای همدیگر و هم‌افزا نبوده‌اند.
وی ادامه داد: این در حالی است که امروزه به نظر می‌رسد ما در پیگیری توسعه پایدار که متضمن بازدهی اقتصادی بالا و پایدار بوم‌شناختی سرزمین باشد هم به رویکرد متعادل‌تری در کشور رسیده‌ایم و هم تجارب تلخ و شیرینی در کشور درروند توسعه و نوع رویکردمان به منابع طبیعی و محیط‌زیست را پشت‌سرداریم که نوید بخش آینده‌ای بهتر برای سرزمینمان است.
روشن همچنین گفت: به‌رغم این امر ما همچنان در بعضی از موارد شاهد رقابت‌های محلی بر سر منابع آب، اعمال سلیقه در توسعه اقتصادی و کم‌توجه‌ی به حساسیت‌ها و نیز قابلیت‌های حقیقی مناطق مختلف برای نیل به توسعه پایدار هستیم که در برنامه ششم توسعه به سهم خود برای رفع این معضلات پیشنهاداتی را ارائه و ایفاء نقش و انجام وظیفه خواهیم کرد.
شرایط فعلی تالاب‌های استان نشان می‌دهد در سال‌های گذشته به دلیل مدیریت نامطلوب و نبود نگاه جامع مدیریتی به منابع آبی به نقطه بحرانی نزدیک شده‌اند و وجود طرح جامع مدیریت تالاب‌ها می‌تواند به وضعیت اسفبار آن‌ها خاتمه دهد. شاید کمترین خطری که خشکی تالاب‌ها، گلستان را تهدید کند تبدیل شدن پهنه آن‌ها به کانون ریزگرد باشد. اما باید در نظر داشت حیات بومیان منطقه هم به این تلاب ها گره خورده و در صورتی که با جدیت چاره اندیشی نشود علاوه بر ایجاد مشکلات اقتصادی و اجتماعی باید شاهد آن باشیم که هوای گلستان سرسبز مانند جنوب کشور به دلیل ریزگردها خاکی شود.
