بهانه های واهی برای تخریب بناهای تاریخی مشهد

مستند خبری - تصویری مهر/

مشهد - خبرگزاری مهر: این روزها بحث ابنیه تاریخی مشهد به ویژه در محدوده بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی ذهن بسیاری از فرهنگ دوستان و علاقمندان به آثار تاریخی را به خود مشغول کرده است اما آنچه از سوی مسئولان گفته می شود به جز چند بهانه واهی چیز دیگری نیست.

به گزارش خبرنگار مهر در مشهد، با وجود اینکه حفظ و نگهداری و مرمت آثار تاریخی از وظایف سازمان میراث فرهنگی است اما شاهد نابسامانی های گسترده در رسیدگی به هویت فرهنگی و ملی کشور هستیم به گونه ای که لااقل در مشهد آثار ثبت شده بسیاری در وضعیت نامناسب به سر می برند و هر روز شاهد تخریب برخی از این آثار هستیم که آثاری همچون خانه حناساب، سرای ترکمنها، خانه جوان صبور و خانه زرین زاده در مشهد از آن جمله است. علاوه بر عدم توجه به این میراث گرانبها، این وضعیت منجر به ایجاد ناهنجاریهای اجتماعی و شهری از جمله ایجاد منظره و چشم اندازهای زننده به ویژه برای زائران و توریستها، خطر احتمال ریزش دیوارها و آوار آن بر سر عابرین و ساکنین، تبدیل بسیاری از بناها به محلی امن برای تجمع معتادان، قاچاقچیان و اتباع بیگانه و حتی حضور حیوانات ولگرد شده است که این امر باعث کاهش سرمایه گذاری در این منطقه شده است، این در حالی است که این اماکن می توانند مکانی برای عرضه فرهنگ غنی مردمان ایران زمین به نسلها و فرهنگهای دیگر باشند. غیر استاندار بودن بیش از 70 درصد ابنیه تاریخی منطقه ثامن در این رابطه سخنگوی شهرداری ثامن به خبرنگار مهر در مشهد گفت: بیش از 70 درصد ابنیه تاریخی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی فاقد سیستم سازه ای و غیر استاندارد هستند. محمد میرشفیعی افزود: این در حالی است که طبق استانداردهای تعریف شده در رابطه با مشخصات بافتهای فرسوده تنها 50 درصد ابنیه باید غیراستاندارد باشد. وی ادامه داد: همچنین 73 درصد از معابر اطراف حرم مطهر رضوی، عرضی کمتر از شش متر دارند که 20 درصد بیشتر از استاندارد تعریف شده است. میرشفیعی با بیان اینکه 70 درصد از پلاکهای اطراف حرم زیر 50 متر است، تصریح کرد: با وجود اینکه بسیاری از پلاکها شایستگی ثبت تاریخی را دارند اما توسط خود مالکین تخریب می شوند. وی افزود: تعداد زیادی از مالکین بناهای تاریخی به دلیل بلاتکلیفی اقدام به تخریب یا حتی تغییر کاربری، اتاق بندی و اجاره آن با شبی 30 هزار تومان به زائران می کنند. میرشفیعی تاکید کرد: در سال 84 حدود 30 بنای تاریخی با هزینه شهرداری ثامن شناسایی و معرفی شد که نسبت به حفظ، خرید، مرمت و برنامه ریزی برای بهره برداری از آنها با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی اقدام شد. وی گفت: در برنامه ریزیهای صورت گرفته موارد شناسایی شده در طرح نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی لحاظ شده ضمن اینکه سازمان مجری طرح نسبت به خرید و نگهداری این بناها به میراث فرهنگی کمک کرده و آثاری همچون حمام شاه، گنبد خشتی و پیر پالان دوز را خریداری کرده است. شهرداری ثامن آماده خرید آثار و بناهای تاریخی است سخنگوی شهرداری ثامن با اعلام آمادگی برای خرید آثار و بناهای تاریخی ادامه داد: با آگاهی از ضعف منابع مالی میراث فرهنگی، آماده ایم با هماهنگی این سازمان بناها را خریداری و در اختیار آن قرار دهیم که متاسفانه میراث از این فرصتها استفاده نمی کند. میرشفیعی با اشاره به چهل و پنجمین جلسه کمیته آسیب شناسی و رفع ناهنجاریهای بافت حرم که در 25 اردیبهشت سال 86 برگزار شد، ادامه داد: در این جلسه مصوب شد اکیپ مشترکی از نمایندگان فرمانداری، میراث فرهنگی و شهرداری ثامن با بازدید و ثبت مشخصات بناهای مخروبه به بافت حرم مطهر به منظور خارج کردن آنها از لیست آثار ثبتی، اقدام کنند. وی گفت: خانه حناساب طبق توافق میراث فرهنگی تخریب شد و سر درب آن به محل بولوار امیرالمومنین انتقال یافته است. برای حفظ آثار تاریخی مشهد مشکل بودجه داریم رئیس سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی در این خصوص گفت: برای حفظ آثار ثبت شده مشهد بودجه کافی نداریم. وی با ابراز تاسف از تخریب آثار ثبت شده در منطقه ثامن مشهد تصریح کرد: در منطقه ثامن بیش از 30 اثر ثبتی وجود دارد که در حال طی کردن مسیر حقوقی برای رسیدگی به برخی از این تخریبها هستیم. لشگری در رابطه با موضوع توافق صورت گرفته مبنی بر تخریب اثر خانه حناساب میان رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی با شهردار منطقه ثامن گفت: توافق صورت گرفته منتفی بوده و منجر به امضاء نشده است. لشگری ادامه داد: این توافق مربوط به قسمتهای سالم و بنای ثبت شده نبوده و فقط شامل بخشهایی بود که مخروبه شده بودند. رئیس سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی ضمن ابراز تاسف از بی احتیاطی و بی توجهی صورت گرفته، تصریح کرد: با توجه به توسعه عمرانی و بهسازیهایی که در حال انجام است باید پیگیریهای جدی و موثر و ایجاد الزام و تعهد در دستگاههای مرتبط را در دستور کار خود قرار داد تا از تخریبهای دیگر جلوگیری شود. وی همچنین در رابطه با خرید ابنیه تاریخی توسط شهرداری مشهد گفت: شهرداری می تواند آثار را بخرد و هم میراث فرهنگی و هم شهرداری در این خصوص اعتباراتی را اختصاص داده اند اما سازمان میراث فرهنگی تعیین کاربری می کند و خدمات ارائه می شود و احیاء مرمت و بازسازی آن نیز بر عهده ماست. 45 میلیارد تومان بودجه سالیانه میراث فرهنگی در کشور است معاون حفظ، احیا و بازسازی بافتهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشکری کشور کل بودجه سالیانه سازمان میراث فرهنگی را 45 میلیارد تومان اعلام کرد. مسعود علویان صدر با اشاره به کمبود منابع مالی سازمان میراث فرهنگی برای احیاء بناهای تاریخی افزود: در کشور بیش از 27 هزار اثر ثبت شده وجود دارد که سهم خراسان رضوی از این تعداد هزار و 300 مورد است. معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ضمن تاکید بر لزوم جذب امکانات و سرمایه های بخش خصوصی برای احیاء بافتهای تاریخی گفت: متاسفانه سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر با بودجه فعلی دولتی، این امکان را ندارد تا همه خانه ها و بناهایی را که نیاز به بازسازی دارند، ترمیم کند. وی در عین حال از اختصاص مبلغ 6 میلیارد تومان به سازمان میراث فرهنگی در سال جاری برای احیاء بناهای تاریخی خبر داد و افزود: از این مبلغ یک میلیارد تومان نیز به شهر توس اختصاص یافته است. علویان صدر با بیان اینکه سازمان میراث فرهنگی آماده احیاء بناهای تاریخی فرسوده است، تاکید کرد: این سازمان آمادگی کامل دارد تا تمامی مصالح مورد نیاز بازسازی اینگونه بناها را در اختیار مالکان و ساکنان فعلی آنها قرار دهد تا از تخریب بیشتر بناهای مذکور جلوگیری شود. وی با مشاهده ابنیه تاریخی بافت مرکزی مشهد، تصریح کرد: سازمان میراث فرهنگی ضمن اعتراض به وضعیت این بناها به صورت جدی و از طریق مراجع قانونی با متخلفان برخورد خواهد کرد. صدر افزود: نمی توانیم در مقابل تخریب آثار تاریخی که تعریف کننده هویت فکری کشور است، کوتاه بیاییم و بر خود وظیفه می دانیم که در مقابل اینگونه تخریبها ایستادگی کنیم. وی ادامه داد: هیچ نهادی نمی تواند اجازه تخریب بنایی را که از سوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت ملی رسیده صادر کند، حتی اگر آن بنا مخروبه باشد. سازمان میراث فرهنگی مشکل اجرایی دارد نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در رابطه با ادعای مطرح شده پیرامون مشکل اقتصادی میراث فرهنگی گفت: مسئله سازمان میراث فرهنگی کمبود اعتبارات نیست بلکه مشکل اجرایی دارد. جواد آرین منش در این رابطه افزود: مجلس و کمیسیون فرهنگی سعی کرد با تخصیص اعتبارات مناسب به کار میراث سرعت بخشید به گونه ای که طی چهار سال گذشته این اعتبار افزایش قابل توجهی داشته است. وی ادامه داد: میراث فرهنگی برای بازسازی با مشکل منابع مالی روبرو نیست بلکه بحث کارشناسی و کندی کار است که متاسفانه فعالیت میراث فرهنگی در نگهداری و بازسازی آثار از گذشته کندتر است. آرین منش در پاسخ به این سئوال که دلیل کندی عملکرد میراث فرهنگی چیست؟ اظهار داشت: از آنجایی که کار بازسازی و حفط ابنیه تاریخی باید بر اساس استانداردهای تعریف شده ای صورت بگیرد سرعت کار پایین آمده است. نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در رابطه با مشکلات و ناهنجاریهای اجتماعی امنیتی و فرهنگی که به واسطه مخروبه شدن آثار تاریخی مشهد گریبانگیر اهالی و حتی زائرین شده است، گفت: این گونه مسائل مسئولان را وادار می کند نسبت به رسیدگی هر چه سریعتر به این موضوع اقدام کنند. وی افزود: بحث میراث فرهنگی و بازسازی سریعتر بافت فرسوده پیرامون حرم موضوعی است که باید به آن توجه ویژه ای شود. رویکرد حاکم بر مقوله فرهنگ آن را محکوم به فنا کرده است رجب علی لباف خانکی، استاد باستان شناسی و معماری جهان اسلام، مقصر اصلی غربت و نابودی ابنیه تاریخی را رویکرد حاکم بر مقوله فرهنگ عنوان کرد. وی با بیان اینکه مسئله فرهنگ نباید متولی خاصی داشته باشد، افزود: باید از مراتب بالا اشراف کافی بر مسائل فرهنگی صورت گیرد و سازمان مسئول را موظف به پاسخگویی در رابطه با نحوه عملکردش کند. لباف خانکی پیشنهاد داد: یک کمیته با داشتن اختیار از طرف مجلس یا یک شخص حقوقی بلند مرتبه باید مسئول رسیدگی به مقوله فرهنگ و میراث تاریخی با دیدگاه خاص ملی- مذهبی شود و حتی برای آنها پشتوانه پولی نیز در نظر بگیرد. وی تاکید کرد: هیچ کس با تعصب و غیرت به مقوله میراث گرانبهای فرهنگی توجه نمی کند و به راحتی از کنارش می گذرند به گونه ای که حتی شخصیتهای مطرح علمی و فرهنگی ایران را به نام خود مصادره می کنند. این کارشناس باستان شناسی، فرهنگ و آثار تاریخی را متعلق به همه مردم دانست و ادامه داد: همه موظف به پاسداری از فرهنگ و تاریخ خود هستند و نباید اجازه دهند که این هویت ملی قربانی بی توجهی یا منافع اقتصادی شود. وی با تاکید بر اینکه مشهد با این هویت جایگاه و شهرت باید دارای یک هسته سنتی و کهن باشد، تصریح کرد: بهترین کار این است که در صورت امکان، کل بافت را حفظ ساماندهی و سنتی کرده و آن را تبدیل به یک جاذبه توریستی نمایند. لباف نیاز امروز زائرین و توریستهای مشهد را به داشتن مکانی برای تفریح و آشنایی با فرهنگ ضروری دانست و گفت: باید با ایجاد این مکان سنتی به صورت موزه به مسافران فرصت بهره گیری از ساعات حضور در مشهد را به بهترین شکل داد. این بازنشسته سازمان میراث فرهنگی ادامه داد: اگر برج سازی و پول زایی بر فرهنگ غالب می شود حداقل تک بناهایی که سمبل دین، فرهنگ و دانش هستند باید نگهداری شوند مانند بنای پیرپالان دوز که حفظ شده است. وی در پاسخ به این سئوال که آیا سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی در انجام وظایف خود کوتاهی کرده است، تاکید کرد: هم شهرداری مشهد و هم سازمان میراث فرهنگی وظیفه خود را انجام می دهند اما کثرت آثار تاریخی در استان کار حفاظت و رسیدگی به همه آنها را مشکل کرده است. لباف خانیکی پیشنهاد داد: یک کمیته با داشتن اختیار از طرف مجلس یا یک شخص حقوقی بلند مرتبه، مسئول رسیدگی به مقوله فرهنگ و میراث تاریخی با دیدگاه خاص ملی مذهبی در مشهد شوند و حتی برای آنها پشتوانه پولی لازم را نیز در نظر بگیرند. وی افزود: نگهداری از آثار تاریخی، زمان و هزینه زیادی می برد لذا نمی توان میراث فرهنگی را متهم به کم کاری کرد. لباف افزود: شهرداری از طریق مشاوران و کارشناسان خود در معاونت فرهنگی تمام تلاش خود را برای ارج نهادن به این میراث می کند حتی در مواقعی اقدام به تعمیرات می کند که جز شرح وظایف آنها نیست. این استاد باستان شناسی و معماری در پاسخ به سخن نماینده مجلس مبنی بر افزایش اعتبارات سازمان میراث فرهنگی طی چهارسال گذشته گفت: خوشبختانه سرانه آثار تاریخی در ایران خیلی زیاد است و اگر سازمان میراث متولی این امر است باید به همه اماکن رسیدگی کند و اگر خلاف این عمل کند مقصر است. پیدا کنید حلقه گم شده را... با وجود اینکه شهرداری مشهد خود مدعی نگرانی مخروبه شدن ابنیه تاریخی و به تبع آن مشکلات پیش آمده است و خود را ملزم به حفظ آثار تاریخی مشهد می داند اما باز این سئوال بی جواب می ماند که چرا کماکان شاهد تخریب بی رحمانه آثار ثبت شده میراث فرهنگی هستیم و هر روز مرگ یک اثر، تیتر اخبار می شود؟ و باز هم هیچ کس جواب این سئوال را ندارد که چرا میراث که وظیفه اش طبق بند 10 قانون حفظ نگهداری و مرمت آثار تاریخی است تنها به ثبت آنها اکتفا می کنند و در توجیه آن لشگری رئیس سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی و همچنین مسعودعلویان صدر می گویند برای حفظ آثار ثبت شده مشهد بودجه کافی نداریم. در حالیکه طبق اظهارات نماینده مجلس، اعتبارات میراث فرهنگی در سالهای اخیر افزایش یافته است. از طرفی علویان صدر مدعی می شود که طبق قانون همه ارگان ها از جمله شهرداری باید در زمینه حفظ و احیای آثار تاریخی به طور مستمر وارد شوند، حال باید پیدا کرد حلقه گم شده را! از سوی دیگر به دلیل ثبت رسمی ابنیه تاریخی مالکین نمی توانند بدون هماهنگی میراث فرهنگی حتی اقدام به مرمت بنا کنند در این میان این مسئله مطرح می شود که میراث فرهنگی حداقل به مالکین امکان بهسازی و مرمت ملکشان را بدهد تا از این وضع خارج شوند. و مطلب آخر اینکه چرا باید شنونده اینگونه سخنان آن هم از مقامات ارشد باشیم که بناهای داخل بافت فرسوده فاقد اعتبار تاریخی هستند. این نکته را نیز باید مدنظر داشت که اگر نابودی و تخریب ابنیه تاریخی مشهد به همین سرعت پیش برود و به جای این آثار ارزشمند آهنها و برجها خودنمایی کنند نه 10 سال دیگر شاید خیلی زودتر چیزی از فرهنگ و گذشته مشهد باقی نماند جز نگین نورانی حرم مطهر رضوی که آن هم میان تراکم آسمان خراشهای مرتفع از هم اکنون به سختی دیده می شود. ................................................. امیرعلی میررضوی