تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم. قسمت.نهم.سلسله های دوران فترت پس از مغولان اسماعیل وفا یغمائی
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم. قسمت.نهم.
سلسله های دوران فترت پس از مغولان
اسماعیل وفا یغمائی
سلسله هاي دوران فترت
سلسله هاي دوران فترت ، به سلسله هاي ريز و درشتي گفته ميشود كه اگر چه برخي از آنها به موازات دوران انتهايي حكومت مغولان وجود داشتند اما در نهايت، در فاصله ميان دوران مغولها وتهاجم امير تيمورگوركاني بر بخشهاي مختلفي از ايران حكومت كردند و سرنوشت توده هاي گسترده اي از مردم ايران با عملكردهاي اين حكومتها و حكومتگران در آميخت . همانطور كه قبل از اين اشاره شد پس از حمله سپاهيان عرب و تغييرحكومت و تغيير هويت و فرهنگ ايران فتح شده و اشغال شده ، ايران پس از مدت زماني شبيه ظرف چيني به زمين كوبيده شده و تكه تكه اي شد كه بر هر تكه آن كسي لواي حكومت را بر افراشت . در دورانهاي فترتي كه بر ايران گذشته است به ويژه در حد فاصل حمله چنگيز و تيموراين تكه تكه شدن ، يعني عدم تمركزو تبديل فئوداليزم متمركز به خرده فئوداليزم ، گستردگي بيشتري يافت .ا صلي ترين سلسله هايي كه حدفاصل دوران چنگيز و تيمور را پر كرده و بر مردم ايران حكومت كردند سلسله هايي هستند كه در زير به آنها اشاره ميشود .
سلسله پادشاهان آل كرت643 تا 787هجری
1ـ ملك شمس الدين محمد ابن ابي بكر، 643 ــ677 هجري . او موسس سلسله آل كرت است . ملك شمس الدين پس از ملك ركن الدين كه پدر بزرگ او بود و بر قلعه خيسار از قلعه هاي ميان هرات و غور حاكم بود زمام حكومت را در دست گرفت . پدر بزرگ او ملك ركن الدين درحلقه اطاعت پادشاه غوريان بود و پس از حمله مغول در زمره مطيعان چنگيز خان در آمد . پس از ملك ركن الدين ، ملك شمس الدين به مغولان متكي بود ومنگو قا آن پادشاه مغول حكومت نواحي هرات ، جام ، باخرز، پوشنگ ، غور ، خيسار، فيروز كوه، ، غرجستان ، مرغاب ، مرو رود ، فارياب ، اسفاز، فراه ، سيستان و كابل را به او داد . ملك شمس الدين تا سال 677 هجري حكومت كرد و در اين سال در كشاكشهاي سياسي در تبريز با زهر مسموم شد و مرد .
2ــ ملك ركن الدين ابن شمس الدين ، 677ــ 705 هجري . او پس از پدرش به فرمان اباقا خان به حكومت رسيد . دوران او دوران كشاكش ميان او و پسرش ملك فخر الدين بود . سرانجام ملك فخر الدين به دست پدرش محبوس گشت . امابه وساطت امير نوروز يكي از اميران مغول آزاد شد و به حكومت هرات منصوب گشت . ملك ركن الدين پس از مرگ اباقاخان در قلعه خيسار متحصن گشت و تا پايان عمر در اين قلعه به سر برد .
3ــ ملك فخر الدين ابن ركن الدين 705ــ 706 هجري . دوران حكومت او يكسال بيشتر طول نكشيد و به كشاكش با الجايتو پادشاه مغول گذشت . ملك فخر الدين در سال 706 هجري حين كشاكش با سپاهيان مغول در گذشت و هرات پايتخت او به دست سپاهيان مغول تسخير شد .
4ــ ملك غياث الدين ابن فخر الدين 707ــ 729 هجري . پس از ملك فخر الدين مغولان حكومت را به پسر او غياث الدين سپردند . ملك غياث الدين در بخش اعظم حكومت خود با مغولان همراه بود . او در سال 729 هجري در حاليكه مورد بي مهري خان مغول قرار داشت در گذشت .
5ــ از سال 729 تا771 سه پسر ملك غياث الدين به نامهاي ملك شمس الدين محمد 729 تا 730 هجري ، ملك حافظ730 تا 732 هجري وملك معز الدين حسين 732 تا 771 هجري حكومت كردند . دوران ملك معز الدين دوران ظهور سربداران خراسان و اميرقزغن در تركستان و كشاكش آل كرت با اين دو سلسله است .
6 ــ پس از ملك معز الدين پسرش ملك غياث الدين ثاني بر تخت حكومت نشست. او آخرين پادشاه سلسله آل كرت است و سرانجام با يورش امير تيمور و قتل او و نزديكانش كار سلسله كرت در سال 787هجري به پايان رسيد.
سلسله اتابكان فارس يا اتابكان سلغري 543 تا683 هجری
اتابك سنغر543ــ 558 هجري . او با شورش عليه ملكشاه سلجوقي بر فارس استيلا يافت و با لقب مظفر الدين خود را پادشاه خواند و سلسله اتابكان فارس را تاسيس كرد . دوران او به كشاكش با ملوك شبانكاره كه بر دارابگرد و نيريز وطارم و اصطهبانات و... مسلط بودند گذشت . اتابك سنغر به مدت چهارده سال بر شيراز حكومت كرد ، در دوران او شيراز رو به آبادي و آرامش داشت .
2ــ اتابك مظفر الدين زنگي ابن مودود 558ــ571 هجري . او برادر اتابك سنغر بود. دوران او دوران كشاكش شديد اتابكان فارس با ملوك شبانكاره بود . اتابك مظفر الدين براي مبارزه با ملوك شبانكاره به سلطان ارسلان ابن طغرل سلجوقي اعلام وفاداري كرد و از او رسما فرمان اتابكي را دريافت كرد .
3ــ اتابك طغرل ابن سنغر ابن مودود از 591 تا 599 هجري حكومت كرد دوران او دوران كشمكش دايمي بين او وپسر عمويش سعد ابن زنگي ست . اتابك طغرل سر انجام در سال 599 هجري از سعد ابن زنگي شكست خورد و دوران حكو متش به پايان رسيد .
4ــ اتابك سعد ابن زنگي 599 ــ623 هجري . دوران او دوران كشاكش ميان او واتابكان آذر بايجان وخوارزمشاهيان است . در اين كشاكشها اتابك سعد ابن زنگي از خوارزمشاه شكست خورد و با سپردن چهار دانگ محصول فارس ، ازدواج دخترش ملكه خاتون با سلطان جلال الدين خوارزمشاه ، به گروگان سپردن پسرش وتسليم دژهاي سه گانه سه گنبدان از مرگ نجات يافت و دوباره به حكومت فارس رسيد . او پس از بازگشت به فارس نخست با شورش پسر خود ابوبكر روبرو شد و پس از فرو نشاندن اين شورش باقي عمر را در شيراز ماند و روزگار را صرف بناي مساجد و عمارات و حفر قنوات و حصار كشيدن به دور شيراز و صحبت با اهل شعر و نمود .
5ــ اتابك ابوبكر سعد ابن زنگي 623ــ 658 هجري . او براي نجات فارس از ويراني ،با مغولان از در آشتي در آمد و تعهد كرد همه ساله خراجي سنگين به دربار مغول بفرستد . با اين سياست فارس و جنوب ايران از كشتار و ويراني نجات يافت . دوران او دوران آرامش و آبادي شيراز و فارس در زمينه هاي مختلف از جمله فرهنگ و تجارت است . در دوران سعد ابن زنگي سلسله اتابكان فارس به اوج قدرت و حشمت رسيد و عمان و بحرين و كيش وكناره خليج فارس ، از بصره تا سواحل هند به تصرف او در آمد و به همين دليل به سلطان البر والبحر معروف گشت . اتابك ابوبكر محبوب و ممدوح سعدي اديب بزرگ بود .
6ــ اتابك سعد ابن ابوبكر زنگي 658ــ658 هجري . در هنگام مرگ اتابك ابوبكر پسرش سعد در سفر و بيمار بود و هفده روز پس از مرگ پدرش و قبل از رسيدن به شيراز در يكي از روستاهاي تفرش در گذشت . او محبوب و ممدوح سعدي بود و ديباچه گلستان سعدي به نام او تاليف شده است .
7ــ اتابك محمد ابن سعد 658 ــ 660 هجري . او پس از مرگ پدرش نامزد اتابكي شد ولي در دوازده سالگي در سال 660 هجري به دليل سقوط از بام كشته شد .
8 ــ اتابك محمد 660 ــ661 هجري . پس از مرگ اتابك محمد ابن سعد چون كسي براي در دست گرفتن زمام حكومت وجود نداشت لاجرم حكومت را به يكي از نوادگان سعد زنگي سپردند ولي پس از مدت زماني به دليل خونخواريها و عياشي ها ي او ، در سال661 او را دستگير كرده به نزد هلاكو خان مغول فرستادند .
9ــ اتابك سلجوقشاه 661 ــ 662 هجري .او برادر اتابك محمد بود كه دوران حكومتش ديري نپاييد و به دست يكي از فرستادگان هلاكو خان مغول در سال 662 به قتل رسيد.
10ــ اتابك ابش خاتون 662ــ 684 هجري .پس از قتل اتابك سلجوقشاه چون ديگر مردي براي به دست گرفتن حكومت وجود نداشت حكومت را به ابش خاتون دختر اتابك سعد ابن ابوبكر زنگي سپردند . در سال 663 هجري هلاكوخان ابش خاتون را به ازدواج پسر خود منگو تيمور در آورد و از اين سال به بعد فارس رسما ضميمه حكومت ايلخانان مغول گرديد . ابش خاتون در سال 683 هجري در تبريز در گذشت
در باره اتابكان فارس
اتابكان فارس در ابتدااز بندگان و بنده زادگان پادشاهان سلجوقي بودند كه بر فارس حكومت ميكردند. اينان از زمره تركمانان و از تيره وتبار شخصي به نام سلغر بودند كه از سالهاي 543 تا 663 هجري بر فارس حكومت كردند . از اينان در تاريخ و ادبيات ايران نامي نيكو باقي مانده است .
سلسله قراختائيان ( قتلغ خانيه) دركرمان.619 تا 703 هجری
دوراني از نفوذ و اقتدار زنان
1ــ براق حاجب ابن گلدوز ( قتلغ خان) 619ــ 623 هجري . براق حاجب از اميران دربار خوارزمشاه بود كه پس از حمله مغول به كرمان آمد و در كرمان لواي حكومت بر افراشت . او با مغولان از در اتحاد و دوستي در آمد و خراجگزار و مطيع آنان گرديد.
2ــ ركن الدين مبارك خواجه ابن براق 623 ــ 650 هجري .
3ــ قطب الدين محمد ، برادر زاده براق حاجب 650ــ 655 هجري . او با همسر بيوه عمويش براق حاجب ، به نام قتلغ تركان ازدواج كرد و بر اعتبار خود افزود قتلغ تركان زني هوشيار و با سياست و مقتدر بود و امور كرمان را با پشتيباني هلاكو خان مغول اداره ميكرد .
4ــ سلطان حجاج وقتلغ تركان 655 ــ 680 هجري. پس از مرگ قطب الدين محمد چون سلطان حجاج به سن رشد نرسيده بود قتلغ تركان همچنان زمام امور را در دست داشت . قتلغ تركان براي افزودن نفوذ خود و بستن راه بر مدعيان حكومت ، دختر زيباي خود پادشاه خاتون را به همسري اباقا خان در آورد . پس از آنكه سلطان حجاج به سن رشد رسيد تلاش كرد زن پدر خود را از اريكه قدرت به زير كشد و او را از كرمان راند . قتلغ تركان به شكايت نزد اباقا خان رفت و اباقاخان سلطان حجاج را از سلطنت در كرمان محروم كرد و سلطان حجاج آواره شد و سر انجام در سال 690 هجري در هندوستان مرد . قتلغ تركان ، خاتون مقتدر كرمان تا سال 681 هجري فرمانرواي كرمان بود . در اين تاريخ فرزند ديگر شوهرش به نام سپور غتمش توانست فرمان حكومت كرمان را ازسلطان احمد تگودار خان مغول بگيرد و قتلغ تركان را خلع كند. قتلغ تركان از اندوه از دست دادن حكومت از فرط اندوه مرد .
5ــ جلال الدين سپورغتمش ابن قطب الدين 681ــ 691هجري . سپور غتمش به مدت دهسال توانست زمام حكومت را در دست داشته باشد ولي خواهرش پادشاه خاتون كه پس از مرگ اباقاخان به ازدواج گيخاتو خان مغول در آمده بود منتظر فرصت بود تا انتقام مادر خود را ازبرادر باز ستاند . با مرگ ارغون خان مغول و به حكومت رسيدن گيخاتو اين فرصت فراهم شد و پادشاه خاتون سيورغتمش را دستگير كرد و در قلعه اي به زندان انداخت . سيور غتمش مدتي بعد توانست با نفوذ همسرش كردوجين ، از خاتونان با نفوذ مغول و ابش خاتون بانوي مقتد ر از زندان نجات يابد ولي دو باره دستگير شد و اين بار پادشاه خاتون با قتل برادرش خيال خود را راحت كرد .
6ــ صفوه الدين پادشاه خاتون بنت قطب الدين 691ــ694 هجري . پس از قتل سپور غتمش پادشاه خاتون زمام حكومت كرمان را در دست گرفت . پادشاه خاتون كه زيبايي چشمگير و دانش و هوشياري اوبر محبوبيتش افزوده بود خود را حَسَن شاه نام نهاد اما بخت چندان با او مددنكرد . كردوجين همسر سپور غتمش ، دختر زيباي خود شاه عالم را به ازدواج ايلخان جديد مغول در آورد و خود با نيرويي از مغولان كرمان را تسخير كرد و پادشاه خاتون را به انتقام قتل همسرش به قتل رساند .
7ـ مظفر الدين محمد شاه ابن سلطان حجاج 694ــ 701 هجري
8 ــ قطب الدين شاه جهان ابن سپور غتمش 702ــ703 هجري. او آخرين پادشاه قراختايي كرمانست كه از طرف هلاكو خان به امارت كرمان رسيد ولي به زودي توسط الجايتو معزول شد و كرمان مستقيما تحت امارت شحنگان مغول قرار گرفت.
در باره قراختائيان كرمان
قراختائيان اندكي كمتر از يك قرن بر ايالت كرمان حكومت راندند ودر طول حكومت خود هماره مطيع وخراجگزار مغولان بودند و به نوعي با مغولان به دليل ازدوج با خان ها و خاتونان مغول در آميخته بودند . دوران قراختائيان دوران كشمكش بر سر امارت در درون سلسله قراختائئ ونفوذ زنان صاحب اقتدار مغول و قراختائي است . براق حاجب اگر چه با سر پيچيدن از ولي نعمت خود خوارزمشاه و توطئه به حكومت رسيد اما از زاويه اي نقشي مانند اتابكان فارس ايفا كرد و كرمان از هجوم مغول و ترور عمومي در امان ماند .
سلسله اينجو.719 تا758 هجری
پس از به سلطنت رسيدن ابوسعيد و جلوس او بر تخت ايلخاني مغول ، كردوجين شاهزاده خانم مغول ، دختر ابش خاتون و قاتل پادشاه خاتون اقتدار تمام يافت . ابوسعيد به پاس خدمات كردوجين او را پس از مادرش ابش خاتون در سال 719 هجري فرمانرواي فارس كرد و منطقه وسيع تحت حكومت او را از ماليات معاف نمود . كردوجين كه به ازدواج يكي از شحنگان مغول در آمده بود روزگار را به بناي مساجد و عمارت فراوان گذرانيد . در سال 729 هجري امير مبارز الدين محمد ابن مظفر فرمانرواي يزد به شيراز آمد و با ازدواج با مخدومشاه قتلغ تركان دختر قطب الدين محمد قراختايي بر اعتبار كردوجين افزوده شد .
در عهد حكومت كردوجين شرف الدين محمود اينجو وكيل املاك خاصه ايلخاني و از اعقاب خواجه عبدالله انصاري عارف نامدار ، ممالك جنوبي ايران رااز اصفهان تا خليج فارس تحت تسلط خود در آورد وخود را محمود شاه اينجو خواند . طغيان محمود شاه اينجو عليه ابوسعيد ايلخان مغول ، سرانجام او را از تخت قدرت به زير آورد و قتل او به دست ارپاگاون از آخرين ايلخانان مغول به حكايت او خاتمه داد . در پيچ و خم حوادث بعدي ارپاگاون مغول به دست پسران محمود شاه اينجوكشته شد . در حوادث فراوان ميان فرزندان اينجو و امير مبارزالدين محمد و چوپانيان سرانجام ابو اسحاق فرزند محمود شاه اينجو بر شيراز مسلط شد و سكه و خطبه به نام خود كرد و تا سال 758 هجري بر شيراز حكومت كرد ، دوران او دوران كشاكش سلسله اينجو و سلسله مظفريان است ، دودمان اينجو بر فارس و سلسله مظفريان بر يزد و كرمان حكم ميراندند . ابو اسحاق اينجو در صدد بود كه سلسله مظفريان را بر اندازد ولي در نهايت و پس از جنگها و كشاكشهاي فراوان مقهور امير مبارز الدين مظفري شد و شيراز را وانهاد و به اصفهان پناه برد اما سرانجام در سال 757 هجري توسط سپاهيان پيروز امير مبارزالدين اسير و مدتي در قلعه طبرك زنداني و سپس به شيراز منتقل شد و درروز جمعه بيست و يكم جمادي الاولي سال 758 هجري در ميدان سعادت آباد شيراز كه از بناهاي خود او بود به قتل رسيد . با قتل او دفتر حكايت خاندان اينجو بسته شد. شاه شيخ ابو اسحاق اينجو دومين و آخرين امير خاندان اينجو مردي با سخاوت ، فاضل و اهل شعر و ادب ، خوشگذران ، سخت كش و بي تدبيرو دوستدار بناي عمارات و بناها بود . حافظ و عبيد زاكاني از شاعراني بودند كه با او حشر و نشر داشتند .
سلسله مظفريان آل مظفر.723 تا796 هجری
1ــ امير مبارز الدين محمد مظفري 723ــ 760 هجري . او حكمران يزد و نواحي جنوبي ومنقرض كننده سلسله اينجوست . پس از انقراض سلسله اينجو بر وسعت قلمرو تحت سلطه او افزوده شد وبر اقتدار اين امير بيرحم و خونريز و بسيار متعصب در مذهب افزوده شد . او در سال 758 هجري تبريز را فتح كرد ولي در هراس از تهاجم لشكريان سلطان اويس جلايري از تبريز باز گشت . در بازگشت از تبريز پسرانش شاه شجاع وشاه محمود كه توسط پدرشان مورد تحقير و تهديد به كور شدن قرار گرفته بودند بر پدر شوريدند و در اصفهان او را دستگير وابتدا در قلعه طبرك محبوس كرده چندي بعد به دستور شاه شجاع او را كور كردند . امير مبارزالدين سر انجام در راه تبعيد به قلعه بم در ميان راه مرد . او در هنگام مرگ شصت و پنجسال داشت و به مدت چهل سال در يزد و اصفهان و شيراز و عراق حكومت كرد . او شخصيتي شگفت داشت. از نماز وروزه واستغفار از گناهان و تلاوت قران و عبادات مختلف كوتاهي نميكرد و سمبلي برجسته از آمران بالمعروف و ناهيان از منكر و كمك به سادات و آخوندها بود . در بسياري اوقات گناهكاران را خود شخصا و گاه در هنگام تلاوت قران گردن ميزد . او دارالسياده ها و بناهاي مختلفي ساخت ومقوله مذهب و حكومت را در هم آميخت . حافظ شيراز در برخي از غزلهاي خود به او و كارهاي او اشاره دارد ولقب محتسب را كه مردم شيراز به امير مبارزالدين داده بودند در شعرهايش براي او به كار برده است . شناخت روزگار حكمراني او وشخصيت تاريك امير مبارزالدين براي شناخت درونه اجتماعي شماري از شعرها وزاويه هاي نگاه شاعر و انديشمند بزرگي چون حافظ ضروريست .
2ــ شاه شجاع مظفري 760ــ 786 هجري.
3ــ شاه محمود مظفري 760 ــ 777 هجري
4ــ شاه عماد مظفري 760ــ 795 هجري .
پس از مرگ امير مبارزالدين محمد سرگذشت فرزندان اورا بايد باهم دنبال كرد زيرا شاهان سه گانه بعدي بعد از به زير كشيدن پدر از تخت سلطنت همزمان حكومت بر مناطق تحت سلطه پدر را شروع كردند در اين ميان البته برتري با شاه شجاع بود. از شاهان سه گانه شاه شجاع در شيراز ، شاه محمود درابرقو و عراق عجم و شاه عماد دركرمان زمام قدرت را در دست گرفتند . در آغاز كار به امر شاه شجاع برادر زاده بازمانده از شرف الدين مظفررا ــ كه در زمان امير مبارز الدين مرده بود ــ محبوس كردند . اما او توانست بگريزد وپرچم مخالفت را بر افرازد و به جنگ با شاه شجاع مشغول شد . حكايت اين برادران سه گانه پدر كش از نمونه هاي عبرت انگيز جنگ بر سر قدرت در تاريخ ايران و قابل تامل است . مدتها بعد و پس ازجنگهاو كشاكشهاي بسيار براي تصرف مناطق تحت حاكميت يكديگر ،سر انجام شاه محمود بر شاه سلطان كه متحد شاه شجاع بود غلبه يافت وبه دستور شاه محمود چشمان شاه سلطان را ميل كشيده و كور كردند . عبرت روزگار اينكه شاه سلطان قبل از آن عامل كور كردن پدرش امير مبارزالدين بود . پس از آن شاه محمود با سلطان اويس جلاير عليه شاه شجاع متحد شد و در نهايت شاه شجاع با ضعف و درماندگي از مقابله با نيروهاي برادر و متحدانش شيراز را به شاه محمود سپرد و خود به ابرقو رفت. در ادامه كشاكشها سرانجام شاه شجاع سپاهيان شاه محمود را شكست داد و در سال 767 هجري به شيراز وارد شد اما كشاكش بين او وبرادرش تا سال 776 هجري كه سال مرگ شاه محمود است ادامه يافت . ادامه عمر شاه شجاع تا پايان به كشاكش با جلايريان و ساير مدعيان سلطنت گذشت و سرانجام پس از بيست و شش سال سلطنت به علت افراط در شرابخواري در تاريخ يكشنبه 22 شعبان سال 786 هجري مرد و در شيراز مدفون گشت . شاه شجاع چهره اي زيبا داشت ودر ميدان جنگ بسيار متهور بود .او اگرچه قرآن را از حفظ داشت ودر بسياري موارد خود را مانند پدرش متشرع نشان ميداد اما در زندگي شخصي اش از هيچ كاري پروا نداشت از جمله در سالهاي آخر سلطنت به پسرش شبلي بدگمان شد ودستور داد چشمان او را كور كردند . او در پايان عمر نامه اي به امير تيمور گوركاني ونيز نامه اي به سلطان احمد جلاير نوشت و از آنان خواست از پسران او و حكومت آنها حمايت كنند .
5ــ شاه زين العابدين ابن شاه شجاع مظفري 786ــ 789 هجري . دوران او نيز به كشاكش با ساير شاهزادگان مدعي سلطنت گذشت . در سال 788 امير تيمور نامه اي به نزد او فرستاد و از او خواست كه چون پدرش شاه زين العابدين را به امير تيمور سپرده روانه دربار امير تيمور شود . شاه زين العابدين به اين نامه اعتنايي نكرد و لاجرم سپاهيان جرار امير تيمور به سوي مناطق تحت حاكميت مظفريان روانه شدند . شاه زين العابدين از ترس به بغداد گريخت . امير تيمور با كشتاري هفتاد هزار نفري از مردم اصفهان روانه شيراز شد . پيش از رسيدن امير تيمور سلطان احمد از شيراز پيكي فرستاد و حلقه اطاعت امير تيمور را در گوش كرد و امير تيمور ممالك تسخير شده آل مظفر را ميان شماري از شاهزادگان مظفري تقسيم كرد و در اين ميان حكومت شيراز به شاه يحيي ابن شاه مظفر سپرد .
6ــ شاه يحيي ابن شاه مظفر 789ــ795 هجري . كشاكش بر سر حكومت در دوران شاه يحيي نيز ادامه يافت و سرا نجام در نبودن امير تيمور شاه يحيي مغلوب برادر خود شاه منصورگرديد و شيراز در تحت سلطه شاهي ديگر قرار گرفت . سال 795 هجري دوران پايان حكايت شاه منصور و خاندان مظفري توسط امير تيمور است . در اين سال در نبردي كه ميان سپاهيان شاه منصور و لشكريان امير تيمور رخ داد عليرغم شجاعت و جنگاوري درخشان شاه منصور و سپاهيانش و عليرغم اينكه چندين با رشاه منصور موفق شد خود را به محل استقرارامير تيمور برساند و اورا به خطر اندازد ، سرانجام در ميدان جنگ كشته شد . امير تيمور پس از دستگيري كسان شاه منصور و بسياري از شاهزادگان آل مظفر در دهم رجب سال795 هجري ، در دهكده ماهيار درحوالي قمشه دستور داد تمام مظفريان را از كوچك و بزرگ به قتل برسانند و نيز دستور داد در ساير نقاط مظفريان كشتار شوند و به اين ترتيب دورا ن مظفريان در خون به پايان رسيد .
در باره آل مظفر
آل مظفر از اعقاب فردي از مردم خواف خراسان به نام غياث الدين حاجي بودند. غياث الدين حاجي در هنگام حمله چنگيز خراسان را ترك كرده و به يزد آمده و در اين شهر مقيم شد . فرزندان غياث الدين حاجي ،ابوبكر و محمد و منصوردر خدمت اتابك يزد قرار گرفته ودر هنگام هجوم هلاكو خان به بغدادبا اتابك يزد به نيروهاي هلاكوخان پيوسته و در فتح بغداد و كشتارها شركت كردند . منصور در بازگشت به يزد همچنان در دستگاه حكومت بود . او سه پسر به نامهاي محمد و علي و مظفر داشت . از علي و مظفر فرزنداني پديد آمدند و اين فرزندان و فرزندان آنان كه نخست در خدمت مغولان بودند ملوك آل مظفر را تشكيل ميدهند . امير مبارزالدين محمد فرزند منصور نخستين شاه نامدار سلسله مظفريان بود.
آل مظفر به مدت هفتاد و دو سال بر نواحي فارس ، كرمان ، يزد ، اصفهان و برخي نقاط خوزستان حكومت كردند. آنان نخستين مدارج قدرت را در خدمت مغولها طي كردند و چون به حكومت رسيدند اوقاتشان در جنگ قدرت به پدر كشي و برادر كشي و لشكر كشي در پي لشكر كشي گذشت . شاهان آل مظفر ،شجاع ، جنگاور ، دوستدار شعر، خشن و سخت كش بودند .
سلسله اميران (اتابكان)لرستان .550 تا827 هجری
1ــ اتابك ابو طاهرمحمد ابن علي ابن حسن فضولي ، 550 هجري . اتابك ابوطاهر در خدمت سنقر سلجوقي بود و از طرف او مامور فتح لرستان گشت . او در لرستان مستقر گشت و اندك زماني نگذشت كه دم از استقلال زد و خود را اتابك ناميد .
2ــ اتابك نصره الدين هزار اسب ، تا سال 626 هجري . او فرزند اتابك ابو طاهر بود . در باره او نوشته اند كه با عدالت دوران حكومت خود را گذراند .
3ــ اتابك عماد الدين پهلوان ابن هزار اسب، 626 ــ 646 هجري 0
4ــ نصرت الدين كلجه ابن هزار اسب 646 ــ649 هجري .
5ــ اتابك مظفرالدين تكله ابن هزار اسب 649ــ 656 هجري . او از مشهورترين اتابكان لرستان است. دوران حكومت او به جنگ و كشمكش با مغولان، اتابكان فارس و ديگر اميران لر معروف به لر كوچك گذشت . او در بسياري از اين جنگها بخصوص در جنگ با اتابكان فارس پيروز بود . در جريان لشكر كشي مغولان به بغداد با اردوي هلاكوخان به بغداد رفت ولي از مشاهده كشتار مردم توسط مغولان متاثر و مغموم مغولان را ترك كرد و به لرستان باز گشت . در فرجام كار اتابك تكله در تبريز به دستور هلاكوخان به قتل رسيد .
6ــ اتابك شمس الدين الب ارغو ابن هزار اسب ، 566ــ672 هجري . او پس از قتل برادرش به دست هلاكو خان به اتابكي لرستان رسيد در دوران حكومت او واقعه مهمي رخ نداد .
7ــ اتابك يوسف شاه ابن الب ارغو 672ــ688 هجري ، اين اتابك از ياران صديق مغولان بود و از سوي اباقا خان لقب بهادر يافت وخوزستان و كهگيلويه و شهر فيروزان در حوالي اصفهان و گلپايگان ضميمه قلمرو او گرديد . ازدواج او با دختر عطاملك جويني بر اعتبار او افزود او تا پايان عمر با اقتدار و با اتكا به مغولان حكومت كرد .
8ــ اتابك افراسياب ابن يوسف شاه 688 ــ695 هجري .او اتابكي مستبد ، خونريز و بيرحم بودو در آغاز كار با قساوت شمار زيادي از نزديكان خود را كشت . پس از مرگ ارغون خان مغول ، او فرصت را براي طغيان مناسب يافت و بر عليه مغولان شوريد و دستور كشتار آنان را صادر كرد . گيخاتو خان مغول در خشم از كارهاي اتابك افراسياب نيروي عظيمي براي سركوب و كشتار روانه كردو در اين معركه اتابك افراسياب فراري شد و به قلعه منگشت پناه برد و مغولان خون شمار زيادي از مردم لر را ريختند . در نهايت اتابك افراسياب به اردوي گيخاتو آمد و طلب عفو كرد و خان مغول او را بخشيد و به لرستان روانه كرد . در دور دوم حكومت اتابك افراسياب دوباره به كشتار وآزار نزديكان خود پرداخت .اتابك افراسياب در پايان كار و پس از ماجراهاي بسيار به دستور غازان خان مغول به قتل رسيد .
9ــ اتابك نصرت الدين احمد ابن يوسف شاه 695 ــ 730 هجري . روزگار درازي از دوران عمر اين اتابك ، پيش از به حكومت رسيدن ، در دربار مغولان سپري شده بود اما او پس از به حكومت رسيدن ، بر خلاف برادرش با حسن سلوك رفتار كرد وشمار زيادي كاروانسرا و خانقاه و مسجد و مدرسه ساخت . اتابك نصرت الدين تا حد زيادي تحت تاثير اخلاق و آداب درويشان و عارفان بود .
10ــ اتابك يوسف شاه دوم ابن نصره الدين احمد730ــ 740 هجري .
11ــ اتابك افراسياب دوم ابن يوسف شاه ،740ــ000
12ــ اتابك نورالورد بن سليمان ابن اتابك احمد... ــ757 هجري اين اتابك به دليل كمك به ابو اسحاق اينجو در جنگ با امير مبارزالدين محمد مظفري ، مورد خشم امير مبارزالدين قرار گرفت و پس از شكست از امير مبارزالدين از تخت حكومت به زير كشيده شد و امير مبارز الدين دستور داد چشمان او را كور كردند .
13ــ اتابك پشنگ ابن سلغر شاه ابن اتابك احمد، 757ــ792 هجري . او توسط امير مبارزالدين محمد مظفري به حكومت رسيد. از دوران اين اتابك ، دستگاه اتابكي و قدرت اتابكان لرستان رو به اضمحلال و انحطاط گذاشت .
14ــ اتابك پير احمد ابن پشنگ ، 792ــ798 هجري .
15ــ اتابك ابو سعيد ابن پير احمد، 798 ــ 820 هجري .
16ــاتابك شاه حسي ابن ابي سعيد ، 820 ــ 827 هجري .
17ــ اتابك غياث الدين كاووس ابن پشنگ 820 تا827 هجري .
در باره اتابكان لرستان
لرستان در حوالي استيلاي مغول به دو بخش لر بزرگ و لر كوچك تقسيم ميشد. اينان هريك از خود اميراني داشتند كه در ميان آنان اميران لر بزر گ مشهورند . سلسله اي كه در لرستان به نام اتابكان لرستان مشهور ند در حقيقت از كردهاي حوالي شامند كه از طريق ميافارقين و آذربايجان به ايران آمدند و مقارن قرن ششم درحدود اشتران كوه و جلگه هاي شمالي آن رخت اقامت افكندند. پايتخت اتابكان لرستان يا درست تر سلسله اميران فضلويه شهر ايذه كنوني بود .
سلسله چوپانيان .738 تا758 هجری
1ــ امير شيخ حسن چوپاني ( شيخ حسن كوچك)ابن امير تيمورتاش ابن اميرچوپان سلدوز738ــ744 هجري . درباره چوپانيان و اجداد آنان پيش از اين دردوران مغولان وابوسعيد ايلخان مغول وماجراي عشق او به بغداد خاتون اشاره شده است . امير شيخ حسن چوپاني كه سلسله چوپانيان را بنياد گذاشت نوه امير چوپان سلدوز و فرزند امير تيمور تاش بود كه هردو در دربار مغول صاحب قدرت و نفوذ بوده و به دامادي مغولان اعتبار يافته و سرانجام هردو در كشاكش بر سر ماجراي بغداد خاتون وحوادث ناشي از آن وجدال بر سر به دست آوردن قدرت به قتل رسيدند.او توانست به علت در هم ريختگي اوضاع در پايان دوران مغولان و پس از جنگهاي فراوان قدرت زيادي به دست آورد و به نصب و عزل ايلخانان بپردازد و بر اران و آذر بايجان و گرجستان و عراق حكم براند . او سرانجام به دست همسرش كه با يكي از سردارانش رابطه داشت به قتل رسيد .
2ــ ملك اشرف چوپاني 744ــ758 هجري . دوران او دوران استبداد و خونريزي و بيرحمي بود به طوريكه بسياري از مردم تبريز و بلاد تحت سلطه او مهاجرت اختيار كردند . كشتار اميران و اطرافيان ، غارت اموال مردم ، تجاوز به نواميس ، سرانجام مردم را به جان آورد و بزرگان مردم براي دفع شر ملك اشرف چوپاني ازجاني بيك خان ازبك پادشاه مسلمان دشت قبچاق كمك خواستند و هجوم و حمله سپاهيان پادشاه دشت قبچاق به اسارت و قتل ملك اشرف منتهي گشت و سلسله چوپانيان منقرض گرديد.
درباره چوپانيان
چوپانيان پرورده دربار و دستگاه مغولان وحكومت آنان زاييده دوران ضعف و اضمحلال مغولان در ايران است . دوران حكومت چوپانيان با انواع بيرحميها و نيز كشاكش با ديگر سلسله هاي ريز و درشت پايان دوران مغولان آميخته است . پس از اضمحلال چوپانيان آذربايجان تحت سلطه و نظارت حكومت جاني بيك در آمد .
سلسله ايلكانيان. آل جلاير.740 تا 836 هجری
1ــ امير شيخ حسن ايلكاني( شيخ حسن بزرگ) 740ــ 757 هجري . او فرزند امير حسين گوركان( داماد ارغون ايلخان مغول) ابن آقبوقا ابن ايلكانويان بود . شيخ حسن ايلكاني به مدت هفده سال در عراق عرب حكومت كرد . او همسر بغداد خاتون بود كه سلطان ابوسعيد ايلخان مغول او را به زور ازاو گرفت . در خم و پيچ ماجراها سر انجام شخ حسن ايلكاني انتقام خود را با ازدواج با دلشاد خاتون زوجه ايلخان مغول باز ستاند.در دوران حكومت شيخ حسن ايلكاني امور مملكت را دلشاد خاتون در دست داشت و با هوشياري و سياست حكومت شوهر خود را پاسداري ميكرد . دلشاد خاتون به دليل علاقه به شعر و ادب ودستگيري بينوايان در بغداد نامي نيك از خود بيادگار گذارده و ممدوح سلمان ساوجي شاعر مشهور است . بخش مهمي از زندگي شيخ حسن ايلكاني به جدال با سلسله هاي معاصرش گذشت .
2ــ امير معز الدين اويس ايلكاني 757ــ776 هجري . او فرزند دلشاد خاتون بود و در نوزده سالگي زمام حكومت را در دست گرفت . امير معزالدين ازشاگردان مكتب سلمان ساوجي بود و علاقه فراوان او به سلمان موجب شده بود كه در اكثرسفرها او را با خود ببرد . در سال759 هجري سلطان اويس تبريز را فتح كردو نماينده ازبكان را از تبريز راند . او پس از فتح تبريز دست به كشتار چهل و هفت تن از اميران بازمانده ملك اشرف چوپاني زد . پس از كشاكشي چند ميان سلطان اويس و ازبكان و مظفريان سرانجام تبريز در حيطه ممالك تحت سلطه او در آمد . اتحاد او با مظفريان و پيروزي او بر طغا تيموريان به او شهرتي بسيار بخشيد . امير معزالدين اويس سرا نجام در سال 776 هجري در تبريز در گذشت .
3ــ امير حسين ايلكاني 776ــ774 هجري . پس ا ز مرگ امير معزالدين بزرگان دربار پسر بزرگ او شيخ حسن را دستگير كرده و كشتند و پسر كوچك او امير حسين را بر تخت نشاندند . دوران او دوران قدرت گرفتن طوايف تركمان قراقويونلو ست . ولي امير حسين موفق شد قراقويونلو ها را بر سر جاي خود بنشاند. مشكل ديگر دوران حكومت امير حسين تهديد آل مظفرو لشكر كشي آنان به به تبريز بود. امير حسين ايلكاني سرانجام به دست برادر خود احمد در يازدهم صفر سال784 هجري به قتل رسيد .
4ــ امير احمد ايلكاني 784ــ813 هجري . در آغاز، روزگار او به كشاكش با برادر ديگرش ابويزيد ايلكاني كه سوداي سلطنت در سر داشت و اميران شورشي دربار بغداد گذشت . دوران حكومت او مصادف با ظهور امير تيمور گوركاني فاتح و جهانگشاي قدرتمند و خونريز بود . امير تيمور در سال788 هجري آذربايجان را فتح و از چنگ امير احمد بيرون آورد . هفت سال بعد بغداد نيز توسط امير تيمور فتح شد وامير احمد به مصر گريخت . پس از مرگ امير تيمور ، امير احمد بازگشت و عراق عرب را تصرف كرد . امير احمد سر انجام در جنگ با قرا يوسف تركمان در حوالي تبريز شكست خورد و به قتل رسيد . قتل او را بايد زمان پايان حقيقي سلسله ايلكانيان به حساب آورد زيراايلكانيان پس از او تنها نام سلطنت را داشتند .
5ــ امير ولد ابن شيخعلي ابن شيخ اويس ايلكاني،813ــ814 هجري .
6ــ امير اويس ابن شاه ولد ايلكاني،814ــ824 هجري .
7ــ امير محمود ابن شاه ولد ايلكاني824ــ827 هجري .
8 ــ امير حسين ابن علاالدوله ابن امير احمد ايلكاني،827ــ836 هجري .
در باره ايلكانيان آل جلاير
ايلكانيان از قبيله جلاير ، شاخه اي از مغولان بودند و ايلكا نويان جد اصلي آنان از سرداراني بود كه همراه با هلاكو خان مغول به ايران آمدند . مشابهت ايلكانيان با ايلخانان نبايست موجب اشتباه شود . ايلخانان جانشينان هلاكو خان مغول در ايران و ايلكانيان اعقاب ايلكا نويان سردار هلاكو خان مغول هستند كه بناي سلسله اي مستقل را در ايران و عراق ريختند . اعتبار سياسي و نظامي ايلكانيان چندان نبود و بيشتربر جاي ماندن نام و نشان اينان در آثار شاعران و اشتهار برخي از آنان به شعر دوستي ايلكانيان را مشهور كرد
سلسله طغا تيموريان.737 تا812 هجری
1ــ طغا تيمور خان 737ــ 754 هجري. او نواده جوجي قساربرادر چنگيز خان مغول بود كه در نواحي جرجان حكومت ميكرد . طغا تيمور در سال 754 به دست خواجه يحيي سربداري كشته شد .
2ــ لقمان خان ابن طغا تيمور761ــ790 هجري . او كه توسط امير ولي سلطنت يافته بود بار ديگر توسط امير ولي معزول شد . پس از فتح گرگان توسط امير تيمور و قتل امير ولي ، لقمان خان دوباره به حكومت رسيد .
3ــ پيرك خان ابن لقمان خان ابن طغا تيمور790ــ810 هجري .
4ــ سلطان علي ابن پيرك خان 810 ــ 812 هجري .
در باره طغا تيموريان
طغا تيموريان زاييده وزائده اي ازحكومت مغولان در ايران بودند و در نواحي گرگان و استر آباد به مدت هفتاد و پنج سال حكم راندند .
سلسله سربداران خراسان.736 تا788 هجری
1ــ خواجه عبدالرزاق باشتيني 736ــ738 هجري . او فرزند يكي از مالكان ثروتمند قريه باشتين بود كه همراه با شروع شورش مردم عليه مغولان در رآس شورش قرار گرفت . عبدالرزاق جواني متهور ، جذاب و زيبا رو و جنگاوري شجاع و داري نيروي جسمي بسياربود . او از سوي پدر و مادر نسب به امام دوم شيعيان حسين ابن علي و يحيي برمكي وزير مقتول هارون الرشيد ميرساند . عبد الرزاق قبل از آن ، مدت زماني از مامورين مالياتي سلطان ابو سعيد پادشاه مغول بود ولي چون شورش روستاييان را ديد جانب مردم را گرفت و به دليل محبوبيت و جنگاوري در راس جنبش سربداران قرار گرفت . عبدالرزاق در تاريخ دوازده ذيحجه سال 738 هجري به دست برادرش وجيه الدين مسعود به قتل رسيد . برخي از منابع علت قتل اورا تلاش براي تصاحب زني زيبا ــ دختر علاءالدين هندوي وزيرــ به جبر وزور و دفاع وجيه الدين از آن زن نوشته اند . شماري از منابع علت قتل عبدالرزاق را جناح بندي درون جنبش سربداران و جدال جناح معتدل به رهبري وجيه الدين وجناح تند رو به رهبري عبدالرزاق شمرده اند. تاریخ ایران.. سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم. قسمت.دهم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم. قسمت.نهم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم قسمت هشتم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.rقسمت هفتم
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم قسمت ششم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.قسمت پنجم
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.قسمت چهارم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دومقسمت سوم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.قسمت دوم...
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم. قسمت اول...
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.قسمت پنجم
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.قسمت چهارم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دومقسمت سوم.
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم.قسمت دوم...
تاریخ ایران.سلسله بررسی ها و تحقیقات مجموعه دوم. قسمت اول...
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر