نگاهي به...

آیا سازمان اطلاعات خارجی بریتانیا در مرگ پاتریس لومومبا نقش داشت؟

گوردون کوررا

گزارشگر مسایل امنیتی بی‌بی‌سی

پس از استقلال کنگو، پاتریس لومومبا در سال ۱۹۶۰ به عنوان اولین نخست وزیر این کشور انتخاب شد

لرد لی، یک عضو مجلس اعیان بریتانیا در نامه ای به نشریه بررسی کتب لندن(لاندن ریویو آو بوکز)، نوشته است که دافنه پارک، عضو سابق این مجلس و کارمند پیشین سازمان اطلاعات خارجی بریتانیا(MI6) اندکی قبل از فوتش به او گفته بود که بریتانیا در مرگ پاتریس لومومبا، رهبر منتخب کنگو در سال ۱۹۶۱، دست داشته است.

در طول مصاحبه های طولانی که من برای بی بی سی با دافنه پارک انجام دادم او هرگز مستقیما به این موضوع اذعان نکرد و این که سرویس مخفی بریتانیا "جواز کشتن" داشته را انکار کرد. این مصاحبه ها در ارتباط با کتابی بود که بخشی از آن به MI6، و بحران کنگو مربوط می شد.لرد لی، به خاطر می آورد که هنگامی که از دافنه پارک، پرسیده بود که آیا MI6، در مرگ پاتریس لومومبا نقشی داشته است، او جواب داده بود: "کار ما بود. من آن را برنامه ریزی کردم."

کلیکپاتریس لومومبا؛ نخست‌وزیری که در اسید حل شد. گزارشی از امیر پیام را بخوانید

ولی در کنار هم قرار دادن اطلاعات مختلف نشان می دهد که در حالی که MI6، مستقیما پاتریس لومومبا را نکشته اما احتمال دارد که نقش غیرمستقیمی در این قتل ایفا کرده باشد. البته مشکل است بتوان این احتمال را قاطعانه ثابت کرد.

در یک مقطع حساس در تاریخ کنگو، دافنه پارک، مامور سازمان اطلاعات خارجی بریتانیا در کنگو بود. او درست قبل از کسب استقلال کنگو از بلژیک در اواسط سال ۱۹۶۰، وارد این کشور شده بود.

پاتریس لومومبا، که اولین نخست وزیر منتخب کنگو بود بلافاصله با فروپاشی نظم و قانون در کشورش مواجه شد. از سویی ارتش شورش کرده بود و از طرف دیگر گروه های جدایی طلب ایالت کاتانگا که دارای معادن غنی بود سر بلند کردند و به دنبال آن نیروهای چترباز بلژیکی که تصور می شد قصد برقراری امنیت را دارند، به کنگو بازگشتند.

پاتریس لومومبا به اقدام سرنوشت سازی مبادرت کرد- او از اتحاد جماهیر شوروی درخواست کمک کرد. این درخواست، لندن و واشنگتن را نگران ساخت. آمریکا و بریتانیا از این بیم داشتند که همانطور که در مورد کوبا اتفاق افتاد، شوروی در آفریقا نیز جای پایی برای خود باز کند.

ژنرال آیزنهاور، رئیس جمهوری وقت آمریکا در تابستان ۱۹۶۰ جلسه شورای امنیت ملی را تشکیل داد و در جریان این جلسه در مورد این که می خواهد چه برخوردی با پاتریس لومومبا بشود، خطاب به رئیس سازمان سیا به "حذف" رهبر کنگو اشاره کرد.

سازمان سیا دست به کار شد و یک رشته برنامه ریزی کرد که تیراندازی به رهبر کنگو و استفاده از خمیردندان سمی از جمله این نقشه ها بود. ولی این برنامه ها عملی نشد چون لاری دولین، که حرف آخر را در سازمان سیا می زد گفت مایل نیست این برنامه ها اجرا شود.

در لندن نیز کشتن پاتریس لومومبا به فکر چند نفر خطور کرده بود. هوارد اسمیت، یک مقام وزارت خارجه بریتانیا در یادداشتی به چند راه حل اشاره کرده بود: "اولین راه حل، کار ساده بیرون کردن او ( پاتریس لومومبا) از صحنه با کشتن اوست."

هوارد اسمیت که بعدا رئیس سازمان امنیت داخلی بریتانیا (MI5) شد، این چاره جویی ها را هنگامی عنوان می کرد که پاتریس لومومبا از قدرت برکنار شده بود ولی هنوز یک تهدید جدی محسوب می شد.

MI6، هرگز به طور رسمی " جواز کشتن" را دریافت نکرد ولی در موارد مختلف قتل لومومبا در برنامه منظور شده بود اما دستور این کار معمولا توسط سیاستمداران صادر می شد نه جاسوسان.

آنتونی ایدن، که در زمان بحران کانال سوئز نخست وزیر بریتانیا بود، صریحا گفته بود که خواهان مرگ عبدالجمال ناصر رهبر وقت مصر بوده و در این اواخر نیز دیوید اوئن، گفته بود که در مقام وزیر خارجه بریتانیا با MI6، در باره قتل عیدی امین رهبر وقت اوگاندا، صحبت کرده بود. البته هیچ یک از این دو برنامه عملی نشد.

"اظهاراتی که لرد لی، به دافنه پارک نسبت می دهد، در این حد که صراحتا گفته شود بریتانیا پاتریس لومومبا را کشته است، نیست"

در ژانویه ۱۹۶۱ پاتریس لومومبا به قتل رسید.

آیا بریتانیا و آمریکا عملا پاتریس لومومبا را به قتل رساندند؟ نه مستقیما. او که فرار کرده بود دستگیر شد و دولت جدید کنگو او را تحویل گروه جدایی طلبی داد که می دانست او را خواهند کشت.

قتل پاتریس لومومبا عملا به دست جنگ طلبان کنگو و با همدستی بلژیکی ها صورت گرفت. تقریبا با قاطعیت می توان گفت که این قتل با اجازه ضمنی دولت بلژیک بود که حتی بیشتر از بریتانیا و آمریکا از پاتریس لومومبا نفرت داشت.

دشمنان قدرتمند

اظهاراتی که لرد لی، به دافنه پارک نسبت می دهد، در این حد که صراحتا گفته شود بریتانیا پاتریس لومومبا را کشته است، نیست.

لرد لی، ادعا می کند که دافنه پارک، به او گفته بود که بریتانیا قتل پاتریس لومومبا را برنامه ریزی کرده بود. این سناریو بیشتر محتمل است.

درمیان سیاستمداران بلند پایه کنگو که تصمیم گرفتند پاتریس لومومبا را به کسانی که سرانجام او را به قتل رساندند، تحویل دهند دونفر دیده می شدند که ارتباط نزدیکی با سازمان های اطلاعاتی غربی داشتند.

یکی از این دو نفر ارتباط نزدیکی با لاری دولین، داشت و دیگری با دافنه پارک، آشنا بود. در حقیقت دافنه پارک جان این شخص را نجات داده بود. هنگامی که نفرات پاتریس لومومبا حدس زدند که این شخص با دافنه پارک، ارتباط دارد، دافنه پارک اورا با اتومبیل کوچک سیتروئن خود مخفیانه از کنگو بیرون برد.

آیا این تماس ها و روابط به این معنی است که MI6 به نحوی در مرگ پاتریس لومومبا نقش داشته است؟ احتمال دارد که ماموران MI6 از نقشه قتل او اطلاع داشتند ولی چشم خود را بسته و اجازه داده بودند که این اتفاق بیفتد و حتی شاید به طور فعال مشوق اجرای آن بوده اند- کاری که اکنون می توانیم آنرا "همدستی" بنامیم. البته این احتمال هم وجود دارد که MI6، اطلاعی از این موضوع نداشته است.

ولی از آنجا که شمار زیادی از سیاستمداران و دولت های قدرتمند خواستار مرگ پاتریس لومومبا بودند، قتل وی به احتمال بسیار زیاد به هر حال اتفاق می افتاد.

منابع دولتی بریتانیا، ادعای دخالت MI6، در قتل پاتریس لومومبا را تنها یک نظریه می دانند ولی با مرگ دافنه پارک در مارس ۲۰۱۰ و بسته بودن کامل پرونده های MI6، ممکن است پاسخ نهایی به نقش دولت بریتانیا همچنان در پرده ابهام باقی بماند.