املی بر ظهور و رشد عصر روشنگری در تاریخ و تمدن انسان .
چراجهان اسلام از عصر روشنگری محروم مانده است ؟
به قلم : کاظم رنجبر ، دکتر در جامعه شناسی سیاسی .
چراجهان اسلام از عصر روشنگری محروم مانده است ؟
بخش ششم نسخه1- 27 نوامبر 2013
سقوط امپراطوری روم .
امپراطوری روم غربی در 4 سپتامبر 476 میلادی در زمان
امپراطوری اوگوست رمئولوس (Auguste Romulus) سقوط کرد و امپراطوری روم
شرقی در نهایت بعد از ظهور اسلام و جنگ های صلیبی در آخرین نشانه آن در
منطقه طرابوزان ترکیه امروز بدست ترکان عثمانی تسخیر شد . آنچه که
سالها وحتی بعد از از گذشت قرنها این دو وقایع تاریخی نظر مورخین و
محققین را جلب می کند ، این است که چگونه چنین قدرت نظامی ، فرهنگی ،
اقتصادی ، حتی هنری از منظر ادبی ، و معماری در نهایت از صفحه روز گار
محو می شود ؟
همین امروز در فرانسه ، در منطقه پیرینه شرقی
(Pyrénées-Orientales) بر روی رودخانه Agly پلی بنام گارد ،Gard در سه
طبقه توسط رومیان آن عصر ساخته شده است که ارتفاع طبقه سوم آن 360
متر است و باوجود گذشت 1800 سال تاریخ ساخت آن ، هنوز مورد استفاده
ساکنان منطقه قرار می گیرد و کاملا سالم و بدون نقص و خطر در جای خود قرار
دارد . آنچه که بازدید کنندگان این پل را به تفکر و اندیشه بر می می
انگیزد این سئوال است : چگونه روم باستان که عنوان اش «روم جاویدان »
بود از صفحه روزگار محو شد ، ولی همین پل که بدست مهندسین و معماران رومی
ساخته شده است ، هنوز محکم و سالم بعداز گذشت 1800 سال مورد استفاده قرار
می گیرد ؟
برای ما ایرانیان ایکه نظیر چنین واقعه تراژیک و عظیم را
نیز در خاطره تاریخی خو داریم ، شکست امپراطوری ایران با تمدن بیش از
1100سال قبل از ظهور اسلام ، بدست یک مشت اعراب بیابان گرد فاقد فرهنگ و
تمدن ، زیر پوشش باورهای دینی دور از منطق عقلانی و انسانی بر خاسته از
یک جامعه دوران جاهلیت اعراب چرا و چگونه رخ داد ؟ البته با این تفاوت
بزرگ که جامعه اروپائی بعداز قرنها تلاش قشر متفکر و فیلسوفان معروف
به فلاسفه عصر روشنگری توانست در طول سه قرن گذشته ، (قرن 16-17- 18 )دین و
باور های خرافی دین را در دخالت در امور اداری جامعه کنار گذاشته و راه
آزادی و دموکراسی را برای اداره کشور و جامعه انتخاب بکند . نتیبحه این
تلاش ومبارزه طولانی امروز جوامع اروپائی در راستای حاکمیت قانون ،
دموکراسی ، عدالت اجتماعی ، ترقی مادی و معنوی قدم بر میدارند. در
صورتیکه همین امروز یعنی در هزاره سوم ، جهان اسلام با جمعیتی بیش از یک
ملیارد و دویست ملیون نفر با منابع عظیم ثروت های طبیعی (75 درصد منابع
نفت و گاز دنیا در سرزمین های کشور های مسلمان قرار دارند .) با نظام های
فاسد و دیکتاتوری همراه با یک مشت خرافات دینی 1400 سال پیش اداره می
شوند !
مورخین و صاحب نظران علم سیاسی ، فلسفه سیاسی جامعه
شناسان ، سقوط امپراطوری روم باستان را (چه روم غربی و چه روم شرقی ) از
منظر نظام حکومتی ، اقتصادی ، اجتماعی و نقش این عوامل در فروپاشی نظام
حکومتی و فرهنگ و جامعه چنین توضیح می دهند .
کلمه اروپا ، یک کلمه یونانی است که5 قرن قبل از مسیحیت
یعنی در حدود 2500سال پیش زمانی که یونان باستان چون ایران باستان به
عنوان رقیب و هم مرز وجود داشتند ، این کلمه اروپا آفریده شده است .
یونانیان سرزمین های غرب دریای اژه را اروپا و سرزمین های شرق دریای اژه
را آسیا می نامیدند. زمانی روم باستان بر قسمت های شرقی دریای اژه با نام
روم شرقی ، و غرب دریای اژه (اروپا) و شمال آفریقا ، فرمانروائی می کرد و
تنها رقیب این قدرت امپراطوری ، امپراطوی ایران باستان بود .
دلیل فروپاشی امپراطوری روم .
در این بخش در رابطه با علل فروپاشی امپراطوری روم
باستان ، به آثار سه مورخ مشهور و متخصص تمدن روم باستان اشاره خواهیم
کرد . از آنجائیکه چه بسا خوانندگان ایرانی در صورت علاقه به موضوع
تاریخی و فرهنگی آن عصر در رابطه با امپراطوری ایران باستان رقیب یونان و
روم آن عصر ، علاقمند باشند ، و دنباله این بحث تاریخی و فرهنگی را در
رابطه با ایران ، کشوری که زمانی یکی از ابر قدرت های تاریخ و تمدن بشری
بود ، وامروز این چنین در دست یک مشت آخوند جاهل و بی فرهنگ و بدون عرق ملی
و میهنی اسیر است ، این پژوهش تاریخی را دنبال می کنند ، در اینجا بطور
مختصر زندگی علمی و دانشگاهی این سه مورخ را بطور خلاصه در چند سطر از
نظر خوانندگان می گذرانیم .
1- Edward Gibbon-ادوارد ژیبون (تولد1737-
مرگ 1797) عنوان اثر معروف او : The History of the Decline and Fall of
the Roman Empire (sometimes shortened toDecline and Fall of the Roman
Empire )در شش جلد .
2- Peter Heather- پیتر هارتر( متولد
1960 در ایرلند شمالی )مورخ انگلیسی متخصص عصر قدیم و قرون وسطی استاد
تاریخ در کالج سلطنتی لندن که تا سال 2007 در دانشگاه اکسفورد سمت
استادی داشت و خود او نیز دانشجوی دانشگاه اکسفورد در رشته تاریخ بود .
این مورخ آثار بسیار با ارزشی در رشته تاریخ روم دارد منجمله :
3- John Bryan Ward-Perkinsجان براین وارد –پرکنس متولد1912 مرگ 1981 :سقوط روم و پایان تمدن
یک باستانشناس و مورع معتبر و متخصص تاریخ امپراطوری روم
و قرون وسطی است .او با مطالعه عمیق مراحل مهم تاریخ و تمدن اروپا ،
خصوصا گذر از عصر باستان به قرون وسطی در رابطه با آثار وتمدن شهری و
اقتصاد ی حوزه مدیترانه و اروپای غربی در دوران امراطوی روم باستان و
قرون وسطی است . کتاب معروف او : سقوط امپراطوری روم در سال 2005 چاپ و
منتشر شد . در این اثر :Bryan Ward-Perkins به این اصل تکیه می کند که
مورخین در تحلیل وقایع تاریخی – اجتماعی تمدن های گذشته ، به مطالعه آثار
باستانی تمدن هائیکه خود این آثار نشانگر فرهنگ و تمدن عصر خود می
باشد کمتر توجه دارند .اورابطه آثار تاریخی در رابطه با سقوط امپراطوری
روم به این اصل اشاره می کند که آوردن ژرمن ها و ورود آنان در سپاه روم
باستان به عنوان فرماندهان نظامی برای خود رومیان خوش آیند نبود و در
نهایت یکی از علل سقوط امپراطوری روم همین قوم ژرمن ها بودند که با قدرت
نظامی خود در ارتش روم باستان در نهایت از فرمانبرداری از امپراطوران
سرپیچی کردند و در شرایط مساعد سعی بر استقرار حکومت مستقل امپراطوری
ژرمن کردند . نام و عنوان کتاب این محقق چنین است
: The Fall of Rome and the End of Civilization. Oxford: Oxford University Press
* * *
Peter Heather- پیتر هارتر در تحلیل دلیل سقوط و اضمحلال امپراطری روم باستان را ، وجود امپراطوری رقیب روم ، امپراطوری ساسانیان
میداند. او اضافه میکند: ساسانیان بطور کافی قوی و منسجم و متحد بودند
.برای مقاومت در مقابل لژیون های رومی و دور نگهداشتن آنان از نفوذ و
نزدیک شدن آنان به مرزهای ایران ، قوی و متحد بودند . اغلب جنگهای ایران و
روم شرقی در منطقه ارمنستان و بحشهای جنوبی آسیای صغیر(ترکیه فعلی ) رخ
می داد . بعضی از مورخین امروز بر این عقیده هستند که بزرگترین دشمنان
امپراطوری روم قوم :Huns(قوم ترک مغول ) بودند که به آسیای صغیر نفوذ
کرده بودند . در حالیکه این قدرت امپراطوری پارس ساساسانی بود که
امپراطوری روم را همیشه نگران خاطر می کرد . 20 تا25 درصد نیروی نظامی
روم در مقابله با حمله احتما لی امپراطوری ساسانی در حال آماده باش جنگی
بودند و این مقدار بعد ها تا 45 درصد نیروی نظامی روم را شامل می شد. .
هارتر ادامه می دهد و می نویسد که حد اقل نیم قرن زمان برای امپراطوری
روم لازم بود که خود را برای رویاروئی با ارتش امپراطوری ساسانیان آماده
شود .
اگر چه روم شرقی بعد از نیم قرن تلاش نظامی توانست در
قسمت شرقی و مرکزی امپراطوری خود در مقابل ساسانیان مقاومت بکند ، ولی
هزینه مالی این تلاش نظا می در شهر های مناطق شرقی روم در دراز مدت
نتایج منفی بجای گذاشت . مالیات های سنگین برای هزینه های دفاعی در این
منطقه ، ساکنان این منطقه را به فقر و تهی دستی و مهاجرت به نقاط دیگر
کشید و این منطقه از سکنه خالی شد . هارتر اضافه می کند که بعد از قرن
چهارم میلادی اشغال امپراطوری توسط ژرمن ها و ترکان مغول و مرگ و میر ناشی
از این جنگ ها در نهایت امپراطوری روم را به سقوط کشید . پیتر هارتر
مخالف عقیده ژیبن است که می گوید :مسیحیت و قبول این دین باعث سقوط
امپراطوری روم شد . که در بخش آینده بطور مفصل توضیح و تفسیر خواهیم کرد .
* * *
در باره انحطاط و پایان امپراطوری روم و تمدن آن ، ابتدا به نظریه شارل دو مونتسکیو نویسنده و فیلسوف فرانسوی متولد 1689 مرگ 1755 –فیلسوف عصر روشنگری فرانسه نظر می اندازیم . منتسکیو در اثر معروف بنام : روح القوانینرجوع
می کنیم . در این عصر منتسکیو فقط انئیشه اش را حول نظام حکومتی روم
باستان محدود نمی کند ،بلکه فراتر از نظام حکومتی نظریه خود را در رابطه
با فر.پاشی نظام های حکومتی از دو طیف مورد مطالعه قرار می دهد . او دو
عنوان را بطور مشخص جدا از هم چنین مشخص می کند : انحطاط سیاسی و انحطاط اجتماعی .
انحطاط سیاسی : از نقطه دید منتسکیو
انحطاط سیاسی با فساد هیت حاکمان و حکومتگران شروع می شود و از این طریق
نظام های دموکراتیک به انحطاط و در نهایت به سر نگونی منتهی می شوند.
فساد هر حکومتی همیشه با این اصل شروع می شود .1- مثلا دموکراسی حاکم فاقد
اصول برابری است . یا اینکه درست بر عکس ، دموکراسی متکی بر اصول برابری
مطلق است . یعنی نابرابری و یا یرابری مطلق در جامعه در نهایت به سقوط
نظام منتهی می شود . (فرق بین : Egalité و Egalitarisme . مساوات و برابری
، در تقابل با مساوات و برابری مطلق . )در مساوات و برایری مطلق که در
واقع یک انحراف فکری –فلسفی است ، صاحبان حکومت بر این عقیده اند که همه
نه از منظر حقوق و کرامت انسانی ، بلکه از منظر در آمد ناشی از کار
تولیدی دارای مزد مساوی باشند . (مثلا مزد یک مهندس تحصیل کرده با مزد یک
کارگر ساده باید مساوی باشد .) منتسکیو می گوید :این تساوی مطلق جامعه را
به سقوط و در نهایت نظام حکومتی را متاشی می کند . و اضافه می کند و می
گوید : در حقیقت مدافعان مساوات مطلق ، مردم فریبانی هستند که آگاهانه یا
نا آگاهانه جامعه را به بحران و سقوط میکشند . ماخذ (1)
انحطاط اجتماعی :که ناشی از فساد اخلاق و
آداب و رسوم می شود از نقطه نظر منتسکیو انحطاط اجتماعی صدمات اش برای
جامعه بیشتر ا از انحطاط سیاسی است . او اضافه می کند وی می گوید : انحطاط
اجتماعی ناشی از فساد اخلاقی و آداب روسوم زندگی لوکس و دنیا پرستی و
مال اندوزی نیست بلکه ناشی از قدرت اجرائی خارج از حد قانون گذاران و
حکومتگران است که در تمام امور زندگی خصوصی شهروندان دخالت می کنند ( مثل
ایران امروز زیر حکومت نظام استبداد دینی آخوند ها که حتی در نحوه زندگی
درون خانواده ، آداب و رسوم و طرز لباس پوشیدن ، نوع مواد غذائی حلال و
حرام ، دخالت می کند )
منتسکیو می گوید :وقتی که یک حاکم می خواهد در جامعه در
رابطه با امور ملت اصلاحات و با تغیراتی انجام بدهد ، لازم است هیت
حاکمه آنچه را که ازطریق قانون حاکم بوده است ، از طریق قانون اصلاح بکند
، و آنچه که از طریق منش و آداب و رسوم حاکم بوده است از طریق روش و
رفتار تغیر بدهد . مثال زنده در ایران . رضا شاه باقانون و زور چادر را
از سر زنان و دختران ایران برداشت . محمد رضا شاه زنان و دختران جوان را
آزاد گذاشت که در انتخاب لباس وآزاد هستند هرکس مایل است چادر به سر
بکند آزاد است و هرکس که خواست بدون چادر باشد او نیر در انتخاب اش آزاد
است . وقتی که نظام استبداد دینی آخوند ها در ایران حاکم شد ، این بار هم
همان اشتباه رضا شاه در جهت عکس به زور و دخالت پلیس در جهت اجبار پوشش
اسلامی در ایران حاکم شد ( گشت پلیس امر به معروف و نهی از منکر در
ایران )
منتسکیو می گوید این بزرگترین اشتباه است وقتی که حاکمان
آنچه را که از طریق آداب و سلوک در جامعه مرسوم شده است ، بخواهند از طریق
قانون عوض بکنند . و اضافه می کند و می گوید :به عبارت دیگر هیت حاکمه
بخواهد از طریق یک ایده ئولوژی عوض بکنند ، این عمل امکان زیاد دارد که در
نهایت وحدت و همبستگی جامعه را تضغیف و حتی نابود بکند . (دین ، مذهب به
ذات خود یک ایده ئولوژی هستند ) ادامه دارد.
پاریس 27 نوامبر 2013 .
اقتباس با ذکر نام نویسند و منبع کاملا آزاد است .
به قلم : کاظم رنجبر ، دکتر در جامعه شناسی سیاسی .
بخش ششم نسخه1- 27 نوامبر 2013
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر